Đầu tư ESG đã trở thành tâm điểm tranh cãi chính trị ở Mỹ. Với phe tự do, đầu tư ESG giúp làm chậm lại tình trạng ấm lên toàn cầu và chống bất công xã hội. Với phe bảo thủ, nó lại gây hại cho nền kinh tế và giấc mơ Mỹ.

Vậy rốt cuộc đầu tư ESG đang cứu hay hủy hoại thế giới? Sự thật là cả hai. Nhưng nếu để mặc cho nó hoạt động, thì ngành quỹ ESG béo bở lại đang tự hủy hoại mình khá nhanh chóng.

Bloomberg Intelligence ước tính đầu tư ESG toàn cầu có thể chạm mốc 50 ngàn tỉ đô la Mỹ vào năm 2025, gấp ba lần so với năm 2014. Nhưng do thiếu định nghĩa chung về đầu tư có lợi cho môi trường, xã hội, và quản trị doanh nghiệp, các công ty quản lý quỹ đã mặc tình sử dụng nhãn dán ESG cho bất cứ thứ gì họ muốn. Nhà đầu tư đặt niềm tin vào các doanh nghiệp mà nếu biết rõ hẳn họ đã tránh. Thậm chí những người thực sự ủng hộ ESG đôi khi cũng khó bảo vệ được nhãn dán đó, một phần vì bất đồng về các thước đo.

Những công ty chấm điểm đầu tư ESG có vẻ cũng bối rối không kém. Tính tới cuối tháng 4.2023, bộ phận xếp hạng thuộc MSCI, nơi tạo ra chỉ số tương tự ESG đầu tiên vào năm 1990 và ngày nay là một trong những công ty lớn nhất chuyên chấm điểm quỹ và doanh nghiệp ESG, hạ điểm xếp hạng của 31 ngàn quỹ. (Bloomberg LP, công ty mẹ của Bloomberg Businessweek, cũng chấm điểm ESG cho các công ty.) Những thay đổi đấy đồng nghĩa rằng 0,2% các quỹ được MSCI xếp hạng cao nhất trong tương lai, so với khoảng 20% hiện giờ, đã gây ra sự ngờ vực xung quanh cách xếp hạng. MSCI nêu lý do hạ điểm xếp hạng là do khách hàng không hài lòng về “xu hướng tăng hạng” và điều này không liên quan gì tới các quy định ở châu Âu hay những nơi khác.

Vấn đề cơ bản với nhà đầu tư ESG là MSCI xếp hạng các công ty dựa trên khả năng quản trị rủi ro các yếu tố ESG, trong khi những đơn vị xếp hạng khác như S&P Global đánh giá tác động do hoạt động doanh nghiệp tạo ra với hệ sinh thái. Kết quả là cùng một công ty có thể có kết quả xếp hạng khác nhau. MSCI nói họ cũng có công cụ cho những ai muốn đầu tư vào các công ty và quỹ phù hợp với giá trị của họ.

Giữa những bối rối này, cũng phải nhìn lại nỗ lực của giới quản lý và lập pháp châu Âu nhằm giúp các nhà đầu tư phân bổ vốn theo đúng ý đồ của mô hình ESG. Nhưng bức tranh cũng chẳng tốt đẹp hơn. Dù không có đụng độ chính trị như ở Mỹ, thị trường đầu tư ESG châu Âu gặp nhiều xáo trộn do liên tục sửa đổi các quy định chưa hoàn chỉnh, khiến nhà đầu tư không thể biết chắc khoản đầu tư của họ có tính bền vững ra sao.

Năm 2021, liên minh châu Âu bắt đầu thực thi quy định Công khai tài chính bền vững, hay SFDR, để giúp nhà đầu tư phân bố khoản đầu tư ESG theo ba dạng. Xếp hạng cao nhất thuộc Điều 9, dành cho các quỹ xem ESG là “mục tiêu.” Trên thực tế, điều đó đồng nghĩa chỉ dành cho các khoản đầu tư bền vững, với một số khoản dự phòng rủi ro và thanh khoản. Xếp thứ hai là nhóm thuộc điều 8, dành cho quỹ “thúc đẩy” sứ mệnh ESG, một quy định mơ hồ hơn. Dạng cuối là nhóm quỹ còn lại, tương ứng điều 6, với yêu cầu người quản lý quỹ cân nhắc rủi ro liên quan ESG.

Tuân thủ quy định buộc nhiều công ty quản lý tài sản phải phân loại hàng trăm quỹ vào cuối năm 2022 để ngày 1.1.2023 buộc họ phải chứng minh các tiêu chí ESG của quỹ. Công ty nghiên cứu thị trường Morningstar ước tính có khoảng 175 tỉ euro (190 tỉ đô la Mỹ) các quỹ không thỏa điều 9 vào cuối năm 2022.

Tình hình lộn xộn vẫn tiếp diễn. Giữa tháng 4.2023, nhà chức trách châu Âu đưa ra một loạt giải thích chi tiết kèm đề xuất khiến giới quản lý quỹ đầu tư phải xem xét lại cách phân loại quỹ. Một số giám đốc quỹ thậm chí không biết họ đúng hay sai khi lúc đầu loại một số quỹ ra khỏi Điều 9.

Điều quan trọng là EU đã không thể đưa ra một định nghĩa rõ ràng về đầu tư bền vững, nên các giám đốc quỹ đã tự nghĩ ra những định nghĩa hết sức khác nhau khi thiết kế danh mục đầu tư. Ủy ban châu Âu (EC), cơ quan điều hành của EU và là tác giả chính của SFDR, hiện đang cố gắng làm rõ khái niệm “đầu tư bền vững” với giới đầu tư. Kết luận cuối cùng có vẻ là giới quản lý quỹ sẽ tùy biến hơn, và nhà đầu tư có trách nhiệm tự tìm hiểu họ đang đầu tư vào những gì bằng hướng dẫn như sau: Nếu một công ty có một phần doanh thu từ hoạt động bền vững, khoản doanh thu còn lại không gây hại gì đáng kể cho môi trường hay xã hội, thì nhà đầu tư có thể coi về tổng thể đó là khoản đầu tư có tính bền vững.

“Tôi nghĩ có người ở EC bắt đầu lo ngại rằng toàn bộ quy định SFDR có thể không được tôn trọng xứng tầm,” Eric Pedersen, giám đốc bộ phận đầu tư có trách nhiệm ở Nordea Asset Management, phân tích. “Và họ đang cố gắng sửa chữa phần nào.”

Danh sách cần sửa chữa vẫn rất dài. Điều 9 dành cho các quỹ bỏ tất cả tiền vào những khoản đầu tư bền vững, nhưng Morningstar nói vào cuối tháng 1.2023 khoảng 6% các quỹ đạt được gần tiêu chuẩn đó.

Nghiên cứu vào tháng 11.2022 của Clarity AI, một nền tảng công nghệ bền vững, thấy rằng cứ một trong số năm quỹ thuộc Điều 9 có hơn 10% các khoản đầu tư ở những công ty vi phạm các nguyên tắc Thỏa thuận Toàn cầu Liên Hiệp Quốc hay hướng dẫn của tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế về môi trường và quyền con người. Một vấn đề nữa là rất nhiều quỹ đã bị hạ bậc xếp hạng theo Điều 8 với yêu cầu mơ hồ “phải thúc đẩy ESG”. Giới chức quản lý đang cố gắng xây dựng khuôn khổ pháp lý có tính rõ ràng hơn.

Cuối năm 2022, cơ quan Chứng khoán và Thị trường châu Âu, tổ chức quản lý thị trường hàng đầu của châu lục, lại khiến tình hình thêm rối bời. Cơ quan này nói EU cần áp dụng các ngưỡng tối thiểu với bất kỳ quỹ nào tự tiếp thị là ESG hay bền vững. Ít nhất 80% một quỹ đã được bán dưới nhãn dán ESG phải được xác thực ESG. Nếu họ tự gọi đầu tư bền vững, thì ít nhất 40% khoản giải ngân phải xác thực được là bền vững. Ý tưởng này đã gây ra chỉ trích gần như khắp nơi từ những người tham gia thị trường.

Cơ quan quản lý này hiện đang xem lại các phản biện và nói vẫn muốn áp dụng một phiên bản của đề xuất nói trên trong năm nay. Nếu kế hoạch đó được thực thi, Morningstar tính toán là chỉ 27% trong hơn 4.000 tỉ euro tài sản ở các quỹ đang đăng ký theo Điều 8 có thể được tiếp thị là bền vững.

Tất cả những điều này không có nghĩa là ESG ắt sẽ thất bại. Pedersen ở Nordea nói tiến trình thiết lập lại luật pháp để phân bổ vốn kéo dài là đương nhiên.

Chú ý từng chi tiết - tức dữ liệu và tính minh bạch - cuối cùng sẽ tạo ra sự khác biệt trong cách hiểu của nhà đầu tư về nhãn dán ESG. Hoa Kỳ cũng nên ghi nhận điều này.