Thoạt nghe, một lớp học dạy cách… thở có vẻ hơi vô lý. Thở là thứ ta đã biết làm từ khi sinh ra, và nó diễn ra trong vô thức, kể cả khi ta đang ngủ. Ấy vậy mà các lớp dạy cách “thở cho đúng” lại mọc lên khắp nơi, từ Brooklyn đến Bangkok, từ khách sạn năm sao đến những studio nép mình trong hẻm nhỏ.

Các phương pháp được sử dụng rất đa dạng. Có kiểu thở luân phiên từng bên mũi, hay các bài pranayama từ yoga giúp xoa dịu hệ thần kinh, như ujjayi, thứ hơi thở vang lên như tiếng sóng biển. Ngược lại, kapalbhati là chuỗi các nhịp thở ra nhanh và mạnh, có tác dụng kích hoạt và tiếp thêm năng lượng cho cơ thể. Dù theo cách nào, breathwork (thực hành kiểm soát hơi thở) vẫn thu hút mạnh mẽ, đặc biệt trong thời đại số, nơi cảm xúc và sự sống động của đời sống đang dần phai nhạt. Ngay cả so với thiền định truyền thống, việc kiểm soát hơi thở vẫn mang lại một điểm tựa vững vàng: Cảm nhận rõ ràng và sống động về chính thân thể mình.

Là người nghiêm túc theo đuổi lối sống wellness, tôi đã thử gần như mọi phương pháp để kiểm soát sự bất an trong tâm trí. Trong trị liệu tâm lý, tôi được khuyên hãy nhìn dòng suy nghĩ như đám mây trôi qua, hoặc tách bản thân khỏi cảm xúc tiêu cực như thể đang xem một bộ phim. Nghe có vẻ hợp lý, nhưng tôi chẳng thấy gì thay đổi. “Phim dở thế,” tôi càu nhàu, trong khi toàn thân vẫn căng cứng từ cổ đến vai.

Tôi từng thử lặp lại những câu từ khẳng định tích cực (affirmation), nhưng chúng chỉ khiến tôi thấy mình giả tạo, hoặc tệ hơn, thấy mình không đáng tin. Những lần nghe Louise Hay nói “Tôi tỏa sáng với sự tự tin và dũng cảm,” tôi chỉ càng nghi ngờ mình đang bị hoang tưởng. Đến đoạn “Tôi chấp nhận và yêu thương mọi phần của bản thân mà không phán xét”, thì giọng nói trong đầu tôi đã phản đối dữ dội.

Tôi cũng từng tham dự khóa thiền vipassana kéo dài 10 ngày, mỗi ngày ngồi thiền hơn 9 tiếng. Có những phiên “ngồi với ý chí sắt đá”, đến mức ngọ nguậy nhẹ cũng bị cấm, buộc bạn đối diện với phần tối trong tâm trí một cách trần trụi. Không giống các loại thiền dùng hình ảnh (như thần linh hay hình dung về tương lai), vipassana chỉ tập trung vào hiện tại: Luồng gió lướt nhẹ qua mép môi, cơn ngứa giữa hai ngón tay, tiếng xe chạy ngoài phố. Và đúng là nó có hiệu quả thật, khi cuối cùng tôi cũng cảm nhận được cảm giác tê rần khắp người và một sự tỉnh táo sâu sắc. Nhưng phải đến ngày thứ chín, tôi mới thôi thấy buồn chán hoặc đau đớn.

Breathwork mang lại hiệu quả nhanh hơn nhiều. Chỉ sau vài nhịp thở, bạn đã có thể thay đổi trạng thái sinh lý. Khi thở chậm, sâu bằng cơ hoành, cơ thể sẽ gửi tín hiệu đến hệ thần kinh, chuyển từ trạng thái “chiến đấu hay bỏ chạy” sang thư giãn, kích hoạt hệ phó giao cảm. Khi ấy, bạn không chỉ “nghĩ” về sự thư giãn, mà đang thực sự ra lệnh cho cơ thể thư giãn.

Ngành wellness toàn cầu đang phát triển mạnh. Theo Viện Sức khỏe Toàn cầu, ngành này trị giá 6.320 tỉ USD vào năm 2023, tăng 25% so với năm 2019, bao gồm các mảng chăm sóc cá nhân, dinh dưỡng, thể chất, thiền và chánh niệm. Dự kiến đến năm 2028, thị trường sẽ đạt gần 9 ngàn tỉ USD, với tốc độ tăng trưởng hằng năm 7,3%. Riêng mảng thiền và chánh niệm, bao gồm lớp học, ứng dụng, sách và video, đã tăng hơn gấp đôi kể từ 2019, đạt 6,5 tỉ USD. Đầu thập niên 2010 cũng chứng kiến sự bùng nổ của các ứng dụng như Headspace và Calm, đều đã vượt mốc 100 triệu lượt tải.

Dù các phương pháp tập trung vào trí óc vẫn hữu ích, tinh thần wellness hiện nay lại nghiêng về cơ thể. Khi con người khao khát cảm giác được chạm vào điều gì đó “thật”, các thực hành thân thể như tắm âm thanh bằng chuông, quét cơ thể, và breathwork đang ngày càng phổ biến.

Breathwork có nguồn gốc từ các thực hành cổ xưa trong Vệ Đà, Đạo giáo và Phật giáo, đã tồn tại hàng ngàn năm. Tại phương Tây, làn sóng này chỉ thực sự bùng lên nhờ cuốn sách bán chạy The Body Keeps the Score (2014) của Bessel van der Kolk, trong đó ông khẳng định: Vì chấn thương tâm lý nằm trong cơ thể, nên việc chữa lành cũng phải bắt đầu từ cơ thể. Breathwork đưa lý thuyết đó vào hành động. Khi thở dài, sâu và đều, bạn sẽ làm giảm kích thích vỏ não, tăng sóng alpha và theta trong não, từ đó mở ra tiềm thức, giúp cảm xúc bị đè nén trồi lên và được giải phóng.

Vậy “hơi thở tiêu chuẩn” là gì? Theo James Nestor, tác giả cuốn Breath: The New Science of a Lost Art, lý tưởng nhất là: “Hít vào trong 5,5 giây, rồi thở ra 5,5 giây. Tức khoảng 5,5 nhịp thở mỗi phút, tương đương 5,5 lít không khí.”

Để nâng cao kỹ năng thở, tôi đăng ký một lớp của Manoj Dias, đồng sáng lập studio và ứng dụng chánh niệm Open. Startup này đã gọi vốn được 14,5 triệu USD trong 5 năm, và dạy breathwork kết hợp vận động qua cả hình thức online và trực tiếp tại Venice Beach, Los Angeles. Dias cũng đang tìm địa điểm mở chi nhánh tại New York và vừa kết thúc một tháng cư trú tại khách sạn Upper House ở Hong Kong, nơi tôi tham dự lớp học cùng khoảng hai chục người khác.

Chúng tôi nằm trên thảm, trông chẳng khác gì một buổi cầu cơ thời thượng bên lò sưởi. Dias hướng dẫn kiểu thở ba nhịp sẽ dùng trong suốt một giờ tới: Hai lần hít ngắn, một lần thở dài. Anh cảnh báo rằng nhiều người sẽ bị co cơ tay. “Có thể bạn sẽ trông như đang làm ký hiệu băng đảng đấy,” anh đùa, rồi nhắc thêm: “Đừng cố hiểu. Đừng cố phân tích.”

Trước buổi học, khi tôi gặp riêng Dias để hỏi về kỹ thuật nền tảng, anh so sánh breathwork với thiền định: “Thiền thường không có phản hồi trực tiếp. Rất khó để biết liệu nó có hiệu quả hay không,” anh nói. “Còn breathwork thì ngược lại. Chỉ một buổi thôi là bạn đã cảm nhận được sự thay đổi rõ rệt trong cơ thể.”

Dias cho rằng việc breathwork ngày càng phổ biến là do thời đại công nghệ và sự phát triển của AI. “Con người đang lao đi quá nhanh và quá sâu, đến mức đánh mất khả năng cảm nhận thân thể,” anh nói. “Điều này vốn đã bắt đầu trước cả AI, và nó sẽ ngày càng trầm trọng hơn.”

Tôi hiểu điều anh nói. Gần đây, thật khó phân biệt đâu là thật, đâu là giả. Tôi có thể xem một đoạn video cá voi nhảy lên cạnh thuyền (có thật), rồi ngay sau đó là chiếc xe máy bị nuốt chửng bởi vũng nước nhìn rất “bình thường” (do AI dựng). Thuật toán liên tục đề xuất những gương mặt nằm trong vùng “hơi giống người nhưng không phải người”, với bàn tay méo mó và da bóng loáng như sáp. Cảm giác thật giả lẫn lộn ấy khiến tôi không chỉ nghi ngờ điều mình thấy trên màn hình, mà còn hoài nghi chính bản thân. Breathwork vì thế trở thành đối trọng, như một CAPTCHA: Xin hãy xác nhận bạn vẫn là con người.

Vài tuần trước, tôi đến Samadhi, một studio mới mở ở Greenpoint, Brooklyn, được “thiết kế dành riêng cho trải nghiệm somatic sâu sắc.” Lịch học gồm breathwork, trị liệu âm thanh, thiền và cả khiêu vũ.

Tôi bước qua tấm rèm dày ở lối vào, đi men theo bức tường cong dẫn vào lớp học chìm trong ánh đèn màu hồng dịu. “Hơi thở là một trong số ít công cụ giúp con người đi từ ý thức sang tiềm thức,” giáo viên mở đầu. Xen giữa các động tác yoga, cô khuyến khích tôi lăn lộn trên thảm, vung tay chân về mọi phía, thậm chí cọ xát người vào tường. Buổi học kết thúc bằng vài nhịp thở sâu và chậm. Hàng chục “dòng lũ” suy nghĩ trong đầu tôi vẫn chưa biến mất, nhưng ít ra chúng đã thu nhỏ lại thành những dòng suối chảy róc rách phía xa.

“Tâm trí rất thú vị, đúng không?” Christine Blackburn, người sáng lập Samadhi, nói. “Nhiều người mất kết nối với trực giác của chính mình, và điều đó tạo ra hỗn loạn nội tâm. Với talk therapy, đến một lúc bạn sẽ thấy mình đang vòng vo. Bạn có thể thuyết phục chính mình, thuyết phục người đối diện, thậm chí thuyết phục luôn cả bác sĩ trị liệu.”

Blackburn tin rằng việc lắng nghe cơ thể có thể thay đổi cả cuộc đời. “Khi bạn cảm nhận được điều đó qua các thực hành somatic, bạn sẽ kết nối lại với trực giác, và tôi nghĩ điều đó giúp bạn bước đi vững vàng hơn trong cuộc sống,” cô nói. “Đó là điều mọi người đang cần.”

Tuy nhiên, không phải kiểu breathwork nào tôi cũng chịu được. Kiểu thở dồn dập trong holotropic được cho là có thể đưa người ta vào trạng thái giống như dùng chất gây ảo giác, nhưng lại khiến tôi chóng mặt và đau đầu, gợi lại ký ức không mấy dễ chịu về thời thơ ấu.

Vị thiền sư người Nepal-Tây Tạng Yongey Mingyur Rinpoche thì trấn an rằng bạn chẳng cần kỹ thuật gì đặc biệt để hưởng lợi từ breathwork. Tháng 9 vừa qua ông có mặt tại hội nghị Dragonfly Summit ở Bangkok, một sự kiện wellness thu hút đến 3.000 người tham dự, để chứng minh rằng breathwork có thể đơn giản đến bất ngờ. “Khi bạn chú ý đến hơi thở, thì… ý nghĩ về bánh pizza hiện ra,” ông nói. “Thở ra, pizza. Hít vào, lại có suy nghĩ mới. Thở ra, nghĩ xem sau hai ngày này sẽ làm gì. Hít vào, ăn trưa món gì đây?”

Cả khán phòng bật cười. “Hãy buông bỏ mọi định kiến,” ông nói. “Và tự nhiên công việc lẫn cuộc sống của bạn sẽ trở nên rõ ràng.”

Với tôi, breathwork đã trở thành một phần trong câu trả lời cho việc sống sót giữa thế giới đảo điên này. Tôi có những người bạn tìm thấy sự thiền định qua khiêu vũ hay lướt sóng, nhưng những phương pháp đó chẳng giúp gì khi bạn đang đối mặt với một kẻ thô lỗ trên tàu điện ngầm.

Breathwork có một sức mạnh không dễ gì thay thế: Bạn có thể làm nó ở bất kỳ đâu. Dù đang ở nơi nào, bạn vẫn có thể kéo dài một nhịp thở ra. Nó không đòi hỏi đức tin hay lý thuyết, mà chỉ đưa ra một sự thật đơn giản, rằng bạn đang ở đây, và bạn đang thở. Trong thế giới đầy ắp những khái niệm trừu tượng và đang lao đi quá nhanh, đó là một chân lý mà tôi luôn có thể quay về.