Trước khi AMD thông qua khoản tiền thưởng cho CEO Lisa Su trong tháng 2.2024, công ty này quyết định loại bỏ hậu tố chỉ giới “man" trong chữ “chairman" (nghĩa là chủ tịch trong tiếng Anh), một phần của “sự thay đổi nhằm làm rõ, hiện đại hoá, và mang tính kỹ thuật,” hãng làm vi xử lý viết trong một hồ sơ. Về mặt pháp lý, bà Su đã là chủ tịch AMD kể từ khi nắm quyền cao nhất ban lãnh đạo công ty vào năm 2022.

Vài tháng trước khi AMD cập nhật danh xưng, Intel cũng làm điều tương tự, nhưng giải thích rõ hơn rằng việc này nhằm “xóa bỏ những liên hệ lỗi thời, tối ưu những thuật ngữ trung tính về giới.” Ford Motor, JPMorgan Chase, Netflix và Starbucks cùng nhiều doanh nghiệp khác đều đã làm điều tương tự.

Điều tưởng chừng là thay đổi nhỏ bé với một số công ty, lại mang tính chất quan trọng với một số công ty khác. “Tôi rất thích khi từ ngữ có thể tạo ra khác biệt,” Mary Hogan Preusse nói. Bà là chủ tịch Digital Realty, người chính thức bỏ hậu tố “man" khỏi “chairman" từ năm ngoái. “Danh xưng rất quan trọng.”

Digital Realty nằm trong nhóm những công ty Mỹ lớn tiến hành áp dụng bộ ngôn ngữ trung tính về giới trong vòng ba năm qua, trong bối cảnh sức ép dư luận dành cho ưu tiên đa dạng giới, bình đẳng giới và hoà hợp giới (DEI) gia tăng. Nhưng đà tăng này giờ đang chậm lại, khi gặp phải những phản kháng từ giới bảo thủ tại nhiều doanh nghiệp và tổ chức tại Mỹ.

Đến năm 2020, 88% trong tổng số 438 công ty thuộc danh sách S&P 500 vẫn chính thức dùng từ “chairman" để gọi chức chủ tịch, dẫu người đó là phụ nữ. Số công ty chuyển sang dùng “chair" hoặc “chairperson" như cách gọi thay thế đồng nghĩa tăng hơn gấp ba, lên thành 185 kể từ đó, theo phân tích hơn hai ngàn hồ sơ quản lý trải dài hai thập niên. Báo cáo này chủ yếu tính những quy định nội bộ đối với chức danh được đệ trình công khai lên SEC (Uỷ ban Giao dịch và Chứng khoán Mỹ).

Khoảng hai phần ba trong 123 công ty đã cập nhật chức danh từ năm 2020 trong âm thầm. Họ chọn cách nói chung chung như trường hợp của AMD, hoặc không đề cập gì. Sự thay đổi cũng bao gồm đối tượng người chuyển giới (transgender) và người phi nhị giới (nonbinary), tuy vẫn còn công ty giữ các đại từ anh/ông (he) hoặc cô/bà (she) trong bộ quy chế doanh nghiệp tuy không còn dùng “chairman" cho chức chủ tịch. (Tất cả công ty được nêu trong bài viết này đều không bình luận, hoặc không hồi đáp yêu cầu bình luận, ngoại trừ Ford.)

Bất chấp những nỗ lực mạnh mẽ lúc đầu, việc sử dụng ngôn ngữ trung tính về giới đã giảm mạnh kể từ đầu năm ngoái (2023). Tháng 1.2024 là tháng đầu tiên kể từ thời điểm tháng 6.2022 khi không có công ty thuộc S&P 500 nào loại bỏ danh xưng “chairman.”

Sự chững lại trong việc loại bỏ ngôn ngữ đặc chỉ về giới xuất hiện vào lúc những nhân vật doanh nhân có sức ảnh hưởng lớn như Elon Musk và nhà đầu tư Bill Ackman lên tiếng chỉ trích DEI. Nhiều công ty đã mở rộng các chương trình vốn dĩ dành cho người thiểu số ra hàng loạt đối tượng nhân viên khác.

Vài công ty giờ thậm chí còn xem DEI như “yếu tố gây rủi ro" trong báo cáo thường niên, cho rằng việc hành động quá nhiều hoặc quá ít có thể gây tổn hại cho doanh nghiệp của họ, còn các lãnh đạo Cộng hoà xưa nay đã luôn chỉ trích ngôn ngữ trung tính về giới.

“Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu người ta xem DEI như tổ kiến lửa không nên dây vào lúc này, như một phần trong làn sóng chống lại DEI,” Alicia Syrett, chủ tịch của Digimarc và sáng lập của Madam Chair, một nhóm quy tụ hơn 250 chủ tịch và giám đốc mang giới tính nữ của các công ty niêm yết.

Nhưng việc duy trì chức danh “chairman" cho ghế chủ tịch còn có thể tạo rủi ro về mặt thông điệp, khi thế giới doanh nghiệp đang rất “khát" tài năng nữ. Chỉ 11% số công ty trong S&P 500 là có chủ tịch nữ. Nữ giới hiện diện trung bình 34% trong ban điều hành các công ty có mặt trong danh sách này và phải mất ít nhất một thập niên nữa để đạt được cột mốc cân bằng.

“Một phụ nữ trẻ có nhiều lựa chọn có xu hướng chọn làm cho một công ty dùng chữ “chair” thay cho “chairman,” như chỉ dấu cho thấy thái độ của họ đối với phụ nữ đang muốn vươn lên trong hàng ngũ nội bộ,” Nancy Pelosi, người khi còn giữ chức phát ngôn viên của Hạ viện Mỹ vào năm 2021 đã thúc đẩy quốc hội nước này thông qua việc sử dụng ngôn ngữ trung tính về giới. “Đó vừa là một tín hiệu, vừa là một chức danh.”

Bất chấp sự công kích gần đây nhằm vào DEI, giới doanh nghiệp Mỹ không phải lực lượng tiên phong trong nỗ lực thay đổi danh xưng này. Nhiều bang ở Mỹ từng thực hiện những dự án ngôn ngữ trung tính về giới chi tiết hơn, quy mô sâu rộng hơn để cải cách luật hiện hành từ tận giữa những năm 1990. Bang Washington đã thông qua việc sử dụng ngôn ngữ trung tính về giới trong các bộ luật mới kể từ năm 1983. Trong năm 2013, họ thông qua luật thay đổi chữ “penmanship” (văn phong) sang “handwriting” (từ đồng nghĩa) và thay “watchmen” (người canh gác) sang “security guards” (nhân viên an ninh). Nghị viện châu Âu cũng dùng ngôn ngữ trung tính về giới trong văn bản hướng dẫn vào năm 2008.

Công ty càng có giá trị lớn bao nhiêu, họ càng cần thực hiện sự thay đổi trong cách gọi “chủ tịch” triệt để bấy nhiêu. Chẳng hạn, chỉ 37% số công ty trong danh sách S&P 500 thực hiện điều này, nhưng sáu trong số bảy hãng công nghệ hàng đầu (The Magnificent 7) đều đã làm thế từ lâu. Ngoại lệ duy nhất: Nvidia, vốn vẫn sử dụng chữ “chairman” trong bộ quy chế cập nhật đến tháng 3.2024. Trong số 15 công ty niêm yết lớn nhất nước Mỹ, tất cả ngoại trừ bốn cái tên Berkshire Hathaway, Exxon Mobil, Nvidia và Walmart đều đã sử dụng từ “chair” hoặc “chairperson.”

Trong ngành tài chính, vốn bị thống trị bởi nam giới và đang làm chậm lại sự phát triển của các sáng kiến DEI, ba ngân hàng lớn nhất là JPMorgan, Bank of America và Wells Fargo đều đã sử dụng từ “chair.” Citigroup vẫn dùng “chairman” bất chấp có CEO là nữ, tương tự là trường hợp của Morgan Stanley và Goldman Sachs.

Các lĩnh vực như điện, nước, viễn thông và nguyên vật liệu là những lĩnh vực duy nhất có đến hơn một nửa số doanh nghiệp hoạt động đã thực hiện sự thay đổi này. Khối ngành công nghệ không kém quá xa, khi có đến 44% số doanh nghiệp đã sử dụng ngôn ngữ trung tính về giới. Ngành năng lượng kém nhất ở mức 24%. Trong số 15 công ty khí đốt và xăng dầu giá trị nhất, duy nhất chỉ Schlumberger NV dùng “chair”.

Bên cạnh đó, không phải phụ nữ nào cũng tích cực tham gia vào sự thay đổi trong chức danh của bản thân. “Tôi đánh giá cao nhưng không đòi hỏi điều đó,” Lydia Beebe, chủ tịch EQT, nói. “Tôi nghĩ bộ phận phụ trách quản trị doanh nghiệp, vốn chịu trách nhiệm cho việc chuẩn bị tài liệu cho ban giám đốc, đã đảm đương việc đó.”

Với những người ủng hộ, việc xóa bỏ phân biệt giới trong chức danh là không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, con đường còn rất chông gai, theo ý kiến của Syrett (nữ chủ tịch của Madam Chair). “Nó giống như con lắc đu vậy,” bà nói. “Chúng ta đã lắc xa về hướng của những sáng kiến DEI và giờ nó đang lắc trở về, nhưng tôi không biết nó cân bằng ở điểm nào.”