Hai bên đã đồng ý vào giữa tháng 5 về việc giảm thuế quan trong 90 ngày, và chỉ vài giờ trước khi thỏa thuận ngừng bắn đó hết hạn, họ đã công bố gia hạn thêm 90 ngày nữa cho đến ngày 10 tháng 11.

Tuy nhiên, sự tạm hoãn này cho đến nay vẫn chưa giải quyết được vô số bất đồng đã làm xấu đi mối quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh kể từ nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Trên thực tế, chỉ vài tuần trước khi thỏa thuận ngừng bắn dự kiến kết thúc – và trước cuộc gặp được mong đợi giữa ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hàn Quốc – căng thẳng lại bùng phát và ông Trump đe dọa tăng thuế đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc lên 100%. Sự đối đầu này xoay quanh việc Mỹ mở rộng kiểm soát xuất khẩu, Trung Quốc thắt chặt hạn chế xuất khẩu đất hiếm, và nỗ lực của Mỹ nhằm vực dậy ngành công nghiệp đóng tàu đang suy yếu.

Một thỏa thuận toàn diện để chấm dứt cuộc chiến thương mại rộng lớn hơn dường như khó xảy ra vào lúc này. Hai quốc gia đang tham gia vào một cuộc cạnh tranh chiến lược dài hạn, và Mỹ coi sự phát triển kinh tế và công nghệ ngày càng tăng của Trung Quốc là mối đe dọa đối với vị thế bá chủ toàn cầu của mình.

Kịch bản tốt nhất dường như là một sự dung hòa cảnh giác, giải quyết các yêu cầu cấp bách nhất, cho phép cả hai bên tuyên bố chiến thắng và thiết lập một chế độ thuế quan không bóp nghẹt thương mại song phương. Dòng chảy hàng hóa gần 700 tỷ USD giữa hai nước đã bị cắt giảm và tất cả có thể gặp nguy hiểm nếu căng thẳng tiếp tục leo thang.

Sau đây là cách chúng ta đi đến tình trạng này, những gì vẫn chưa được giải quyết và tại sao điều đó lại quan trọng.

Những gì đã được thỏa thuận cho đến nay?

Trong một sự leo thang ăn miếng trả miếng, ông Trump đã nâng mức thuế mới đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc lên 145% vào tháng 4 – cao hơn nhiều so với bất kỳ quốc gia nào khác – và Trung Quốc đã đáp trả bằng cách tăng thuế mới đối với hàng hóa từ Mỹ lên 125%. Trước khi những tổn thất kinh tế do các mức thuế cao ngất ngưởng này thực sự bắt đầu ảnh hưởng, hai bên đã đàm phán một thỏa thuận ngừng bắn để họ có thể giải quyết những bất đồng.

Mỹ đã giảm thuế mới đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc xuống 30%. Mức này bao gồm một "thuế có đi có lại" 10% và một mức thuế 20% được công bố trước đó trong năm liên quan đến dòng chảy fentanyl bất hợp pháp vào Mỹ. Các mức thuế ngành riêng biệt mà ông Trump đã áp dụng đối với hàng nhập khẩu từ tất cả các đối tác thương mại, chẳng hạn như đối với thép và phụ tùng ô tô, vẫn được giữ nguyên.

Trung Quốc đồng ý bằng với mức thuế có đi có lại của Mỹ, giảm thuế mới đối với hàng hóa Mỹ xuống 10%. Nước này cho biết sẽ đình chỉ hoặc hủy bỏ các rào cản phi thuế quan đã áp dụng đối với Mỹ kể từ ngày 2 tháng 4.

Các quan chức Mỹ đã tin rằng điều này sẽ bao gồm việc dỡ bỏ các hạn chế của Trung Quốc đối với việc xuất khẩu đất hiếm – các nguyên liệu thô quan trọng được sử dụng trong các công nghệ như máy MRI và tên lửa, và Trung Quốc thống trị chuỗi cung ứng toàn cầu. Nhưng chính phủ Trung Quốc vẫn tiếp tục hạn chế việc cấp giấy phép xuất khẩu, và Mỹ đã cáo buộc nước này đang cắt giảm nguồn cung.

Một thỏa thuận khung sau đó đã được ký kết vào tháng 6, theo đó Trung Quốc đồng ý cấp giấy phép xuất khẩu cho "các mặt hàng được kiểm soát" mà "đáp ứng các điều kiện theo pháp luật." Đổi lại, Mỹ đồng ý dỡ bỏ các biện pháp đối phó đã áp dụng nhắm vào các sản phẩm xuất khẩu như ethane được sử dụng để làm nhựa, phần mềm chip và động cơ phản lực.

Mức thuế hiện tại của Mỹ đối với Trung Quốc là bao nhiêu?

Ông Trump cho biết vào tháng 6 rằng mức thuế đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc là 55%. Đây là tổng của thuế có đi có lại 10%, thuế 20% liên quan đến fentanyl, và các mức thuế hiện có 25% từ nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump và trước đó.

Bloomberg Economics ước tính rằng mức thuế hiệu quả trung bình trong năm nay thực tế sẽ thấp hơn, vào khoảng 40%, do các miễn trừ và các yếu tố khác. Tuy nhiên, mức này vẫn cao hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2001, và cao hơn đáng kể so với mức thuế của Mỹ đối với hầu hết các quốc gia khác, đặc biệt là ở châu Á.

Trước khi ông Trump trở lại nắm quyền vào tháng 1, các mặt hàng Mỹ nhập khẩu từ Trung Quốc phải chịu mức thuế trung bình 11%, theo tính toán của Bloomberg Economics. Mức này vốn đã cao hơn nhiều so với mức 3% vào năm 2016, trước nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump.

Liệu Mỹ có thể giảm thuế đối với Trung Quốc một lần nữa không?

Có thể mức thuế sẽ thấp hơn nhờ vào các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra, đặc biệt nếu Mỹ đồng ý rằng Trung Quốc đã nỗ lực ngăn chặn dòng chảy hóa chất tiền chất để sản xuất fentanyl.

Nhưng ngay cả khi điều đó xảy ra, thuế quan của Mỹ đối với Trung Quốc vẫn có khả năng cao hơn nhiều trong tương lai gần. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent nói với Bloomberg Television vào tháng 5 rằng việc mức thuế đó giảm xuống dưới 10% là "không thể xảy ra."

Những vấn đề nào khác vẫn còn tồn đọng?

Ông Bessent đã ủng hộ các cuộc họp thường xuyên để hai nước có thể "chuyển sang các cuộc thảo luận lớn hơn." Vẫn còn nhiều điều để nói, bao gồm việc Trung Quốc mua một lượng lớn dầu bị Mỹ trừng phạt từ Nga và Iran. Ông Trump đã áp thêm "thuế thứ cấp" 25% đối với hàng hóa từ Ấn Độ để trừng phạt việc nước này nhập khẩu dầu thô của Nga. Ông đã ra tín hiệu rằng Trung Quốc có thể nhận được sự đối xử tương tự, mặc dù cố vấn thương mại của ông, Peter Navarro, đã hạ thấp khả năng này, nói rằng mức thuế cao hơn có thể gây tổn hại cho Mỹ.

Một điểm gây tranh cãi khác đối với Mỹ là sự thống trị của Trung Quốc trong sản xuất toàn cầu. Ông Bessent đã kêu gọi "một sự tái cân bằng đẹp đẽ và lớn" giữa hai nước, trong đó ông hình dung Trung Quốc trở thành một nền kinh tế tiêu dùng nhiều hơn và Mỹ tăng cường "sản xuất chính xác" của mình.

Mỹ cũng muốn Trung Quốc cam kết về "thỏa thuận mua hàng," bao gồm lời hứa mua thêm hàng hóa Mỹ. Nếu Mỹ đạt được điều mình muốn, một thỏa thuận như vậy có thể tương tự như "thỏa thuận thương mại giai đoạn một" được ký kết giữa hai nước vào năm 2020, trong đó Trung Quốc cam kết mua thêm 200 tỷ USD sản phẩm và dịch vụ của Mỹ trong khoảng thời gian hai năm.

Ông Trump đã kêu gọi Trung Quốc tăng gấp bốn lần nhập khẩu đậu nành của Mỹ. Quốc gia châu Á này là nước mua hạt có dầu hàng đầu thế giới và đã nhập khẩu khoảng một nửa lượng đậu nành xuất khẩu của Mỹ vào năm 2024, theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp Mỹ. Nhưng Trung Quốc đã đa dạng hóa các nhà cung cấp của mình kể từ cuộc chiến thương mại đầu tiên để giảm sự phụ thuộc vào các mặt hàng nông nghiệp từ Mỹ. Nước này đã tránh đậu nành Mỹ trong năm nay và đến cuối tháng 9 đã không mua một lô hàng nào của Mỹ từ vụ thu hoạch hiện tại, thay vào đó tập trung nhiều hơn vào Brazil và các quốc gia thân thiện khác.

Việc Mỹ và Trung Quốc sẽ tiến hành như thế nào đối với các biện pháp kiểm soát xuất khẩu được thiết kế để hạn chế sự tiến bộ của nhau trong các lĩnh vực quan trọng như quốc phòng vẫn còn phải xem xét. Các hạn chế đối với việc vận chuyển đất hiếm và công nghệ được sử dụng để chế biến chúng vẫn là một trong những quân bài đàm phán lớn nhất của Trung Quốc, trong khi Mỹ đang tận dụng ảnh hưởng của mình đối với nguồn cung chất bán dẫn tiên tiến.

Chính quyền Trump đã dỡ bỏ lệnh cấm bán hiệu quả đối với chip H20 của Nvidia Corp. và chip MI308 của Advanced Micro Devices Inc. cho Trung Quốc – cả hai đều là chip trí tuệ nhân tạo cấp thấp được thiết kế đặc biệt cho thị trường Trung Quốc. Trung Quốc đã đáp trả bằng cách kêu gọi các công ty tránh chip H20 của Nvidia, báo hiệu quyết tâm của Bắc Kinh trong việc đạt được sự tự chủ về công nghệ.

Vận tải biển cũng ngày càng trở thành điểm nóng giữa hai nước, khi ông Trump cố gắng vực dậy các nhà máy đóng tàu của Mỹ và hạn chế sự thống trị của Trung Quốc trong việc đóng các tàu hỗ trợ hơn 80% thương mại toàn cầu. Trung Quốc đã trả đũa các khoản phí cảng của Mỹ đối với tàu Trung Quốc bằng các khoản phí riêng của mình, và vào giữa tháng 10 đã trừng phạt các đơn vị tại Mỹ của gã khổng lồ vận tải biển Hàn Quốc Hanwha Ocean Co. Ltd.

Có vấn đề nào ngoài thương mại không?

Có những vấn đề an ninh cần giải quyết. Gã khổng lồ công nghệ Mỹ Microsoft Corp. một phần đổ lỗi cho tin tặc do nhà nước Trung Quốc tài trợ đã khai thác các lỗ hổng trong phần mềm SharePoint của hãng để xâm nhập vào các tổ chức trên toàn cầu. Các nhà đàm phán Mỹ cũng có thể nêu ra các trường hợp công dân Mỹ bị chặn không cho rời khỏi Trung Quốc trong một khoảng thời gian, bao gồm một người làm việc cho Bộ Thương mại Mỹ.

Cũng có vấn đề chưa được giải quyết của ứng dụng mạng xã hội Trung Quốc TikTok. Theo luật an ninh quốc gia được Tổng thống lúc đó là Joe Biden ký năm ngoái, chủ sở hữu của ứng dụng này, ByteDance Ltd. có trụ sở tại Bắc Kinh, đã được lệnh phải bán TikTok US hoặc ngừng dịch vụ. Hạn chót ban đầu là vào tháng 1 năm nay, nhưng ông Trump đã gia hạn nhiều lần sau khi trở lại nắm quyền. Vào tháng 9, hai bên đã tiến gần hơn đến một thỏa thuận để tách các hoạt động tại Mỹ cho một tập đoàn có thể bao gồm gã khổng lồ phần mềm Oracle Corp.

Cuối cùng, ông Trump đang hy vọng đảm bảo một cuộc gặp với ông Tập, điều sẽ báo hiệu một sự tan băng ngoại giao. Cuộc trò chuyện trực tiếp này dự kiến sẽ diễn ra xung quanh cuộc họp các nhà lãnh đạo Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tại Hàn Quốc vào cuối tháng 10, mặc dù có thể bị chệch hướng khi căng thẳng chiến tranh thương mại leo thang.

Quan hệ thương mại Mỹ-Trung có thể đi đến đâu?

Ông Bessent cho biết cả hai bên đều không muốn một sự tách rời chung chung của nền kinh tế hai nước nhưng chính quyền Trump đang tìm kiếm "một sự tách rời chiến lược" trong một số lĩnh vực liên quan đến an ninh quốc gia, bao gồm chất bán dẫn, dược phẩm và thép.

Trong khi Mỹ và Trung Quốc cuối cùng có thể ký một thỏa thuận thương mại đầy đủ, điều này có thể mất nhiều tháng, nếu không muốn nói là nhiều năm, và không được đảm bảo là một giải pháp lâu dài. Thỏa thuận giai đoạn một được ký kết trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump đã không xuất hiện cho đến năm 2020, sau hơn 18 tháng đàm phán lúc được lúc không, trong thời gian đó cả hai bên đều áp thuế.

Tại sao ông Trump lại nhắm mục tiêu xuất khẩu của Trung Quốc bằng thuế quan?

Mục tiêu đã nêu của ông là chấm dứt thâm hụt thương mại của Mỹ và đưa sản xuất trở lại bờ biển Mỹ. Thâm hụt với Trung Quốc là lớn nhất trong số các đối tác thương mại của Mỹ. Nó được chính thức ghi nhận là 295,5 tỷ USD vào năm 2024, nhưng khoảng cách thậm chí còn lớn hơn vì hàng nhập khẩu miễn thuế với các gói nhỏ dưới mức miễn trừ "de minimis" – mà ông Trump hiện đã chấm dứt – đã không được tính.

Ông Trump cũng phàn nàn rằng Trung Quốc đã không tuân thủ các điều khoản của thỏa thuận thương mại được ký trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông. Thỏa thuận nhằm mục đích điều chỉnh lại sự mất cân bằng nhập khẩu-xuất khẩu, một phần thông qua việc Trung Quốc tăng cường mua hàng hóa Mỹ. Mặc dù Trung Quốc đã mở rộng việc mua hàng của mình, nhưng họ đã không đạt được mục tiêu và thâm hụt thương mại sau đó trở nên trầm trọng hơn do sự gia tăng nhập khẩu của Mỹ do đại dịch.

Ngoài kinh tế thương mại, Mỹ và Trung Quốc ngày càng coi nhau là mối đe dọa cạnh tranh và đang cố gắng giảm sự phụ thuộc lẫn nhau vào hàng hóa được coi là quan trọng đối với an ninh quốc gia. Mỹ đã phàn nàn về chính sách của chính phủ Trung Quốc về việc đặt điều kiện cấp giấy phép hoạt động cho các công ty nước ngoài là phải chuyển giao công nghệ độc quyền cho Trung Quốc.

Thương mại Mỹ-Trung đã trở nên lớn như thế nào?

Vào năm 2000, khi Trung Quốc chuẩn bị gia nhập WTO, Mỹ đã cấp cho nước này quy chế "quan hệ thương mại bình thường vĩnh viễn", có nghĩa là đối xử thuế quan bình đẳng với các đối tác thương mại khác. Điều này đã thúc đẩy sự tăng trưởng nhanh chóng trong thương mại giữa hai nền kinh tế.

Các công ty ở Mỹ và các nơi khác bắt đầu chuyển một lượng đáng kể sản xuất sang quốc gia Đông Á này. Điều này đã làm suy yếu một số ngành công nghiệp nội địa Mỹ trong một quá trình sau này được gọi là "cú sốc Trung Quốc," nhưng nó cũng giúp giảm giá hàng tiêu dùng ở Mỹ khi Trung Quốc trở thành công xưởng của thế giới.

Đến năm 2024, tổng giá trị nhập khẩu và xuất khẩu giữa Mỹ và Trung Quốc cao hơn gần chín lần so với năm 2001. Trong khi cuộc chiến thương mại đầu tiên của ông Trump đã gây ra một vết lõm trong mối quan hệ, đại dịch Covid-19 đã làm dấy lên một sự hồi sinh và xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã đạt mức kỷ lục vào năm 2022.

Các mặt hàng xuất khẩu hàng đầu giữa Mỹ và Trung Quốc là gì?

Ba mặt hàng nhập khẩu lớn nhất của Mỹ từ Trung Quốc vào năm 2024 là điện thoại thông minh, máy tính xách tay và pin lithium-ion. Trên thực tế, hơn 70% trong số 56 tỷ USD điện thoại thông minh được vận chuyển vào Mỹ là từ Trung Quốc, theo phân tích của Bloomberg News về dữ liệu thương mại từ Ủy ban Thương mại Quốc tế Mỹ.

Khí dầu mỏ hóa lỏng, dầu, đậu nành, tua-bin khí, và máy móc sản xuất chất bán dẫn nằm trong số các mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Mỹ sang Trung Quốc về giá trị vào năm 2024.

Các nhà xuất khẩu ở Trung Quốc có thể phản ứng như thế nào với mức thuế cao hơn của Mỹ?

Các công ty có cơ sở sản xuất tại Trung Quốc có thể chuyển sản xuất sang các quốc gia phải đối mặt với mức thuế thấp hơn của Mỹ. Cuộc chiến thương mại đầu tiên của ông Trump đã thúc đẩy một sự thay đổi như vậy, làm nảy sinh chiến lược "Trung Quốc cộng một" để đa dạng hóa hoạt động nhà máy và giảm thiểu rủi ro từ căng thẳng địa chính trị.

Mức thuế có đi có lại được áp dụng cho nhiều quốc gia ở châu Á, bao gồm Việt Nam và Thái Lan, thấp hơn mức thuế đang được tính trên hàng hóa từ Trung Quốc. Tuy nhiên, có nguy cơ ông Trump có thể đánh thêm thuế vào các đối tác thương mại của Mỹ để làm đòn bẩy trong các vấn đề ngoài thương mại – chẳng hạn như mức thuế bổ sung 40% đối với nhiều hàng hóa Brazil, được áp dụng một phần để đáp trả việc cựu Tổng thống Jair Bolsonaro bị xét xử về cáo buộc âm mưu đảo chính. Triển vọng này có thể làm giảm sự hứng thú đầu tư lớn bên ngoài Trung Quốc.

Cũng có mức thuế bổ sung 40% mà ông Trump đã áp dụng đối với hàng hóa bị "chuyển tải" qua một quốc gia khác để trốn tránh mức thuế cao hơn. Chính quyền Trump chưa chỉ định cái gọi là quy tắc xuất xứ mà họ sẽ sử dụng để xác định hàng hóa bị chuyển tải. Đối với các sản phẩm phụ thuộc vào vật liệu từ Trung Quốc, các tiêu chí nghiêm ngặt về mức độ nội dung Trung Quốc được phép có thể làm nản lòng việc di dời sản xuất.

Một lựa chọn khác cho các công ty hoạt động tại Trung Quốc là cố gắng đàm phán giá đầu vào thấp hơn với các nhà cung cấp của họ để bù đắp tác động của thuế quan đối với người tiêu dùng Mỹ. Điều này có thể làm trầm trọng thêm tình trạng giảm phát tại cổng nhà máy – sự sụt giảm giá trong toàn bộ chuỗi cung ứng, đã trở nên phổ biến ở Trung Quốc – và làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp.

Một lựa chọn thứ ba là giữ cho động cơ sản xuất hoạt động ở Trung Quốc và chuyển doanh số bán hàng từ Mỹ sang các thị trường khác. Trong khi xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã giảm 27% so với cùng kỳ năm trước vào tháng 9 – tháng giảm hai chữ số thứ sáu – tổng xuất khẩu của nước này vẫn tăng khi các công ty Trung Quốc tăng cường vận chuyển hàng hóa đến khách hàng ở châu Âu và châu Á.

Tuy nhiên, một sự thay đổi lớn và bền vững có thể sẽ gây ra sự phản đối từ các quốc gia vốn đã lo ngại về một làn sóng hàng hóa Trung Quốc giá rẻ làm giảm giá sản phẩm của các nhà sản xuất của họ. Trung Quốc có thể bị đánh thuế chống bán phá giá – thuế đối với hàng hóa được bán với giá bị coi là dưới giá thị trường – nếu các quốc gia hành động để bảo vệ các ngành công nghiệp nội địa của họ.

Thuế quan sẽ ảnh hưởng đến nền kinh tế Trung Quốc như thế nào?

Nền kinh tế Trung Quốc đang ở trạng thái yếu hơn so với trong cuộc chiến thương mại đầu tiên, đang vật lộn với tình trạng giảm phát kéo dài, chi tiêu tiêu dùng ảm đạm và sự sụt giảm kéo dài của thị trường bất động sản. Điều đó có nghĩa là Trung Quốc phụ thuộc nhiều hơn vào nhu cầu bên ngoài đối với hàng hóa của mình để bù đắp cho nhu cầu nội địa chậm chạp.

Thương mại chiếm khoảng một phần ba tăng trưởng kinh tế của đất nước vào năm ngoái. Trong khi xuất khẩu trực tiếp sang Mỹ chỉ chiếm khoảng 15% tổng lượng hàng hóa vận chuyển, con số đó tăng lên khi bạn tính cả các sản phẩm được gửi đến Mexico, Việt Nam và các nơi khác mà cuối cùng sẽ đến Mỹ. Sau khi thỏa thuận ngừng bắn thuế quan được ký kết vào tháng 5, Bloomberg Economics ước tính rằng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ có thể giảm khoảng 70% trong trung hạn.

Sự di cư của các nhà sản xuất khỏi Trung Quốc để tránh thuế quan của ông Trump sẽ làm tăng thất nghiệp, cắt giảm doanh thu thuế và làm tổn hại tổng sản phẩm quốc nội. Mối đe dọa đối với cơ sở sản xuất có thể thúc đẩy các quan chức Trung Quốc đẩy nhanh việc chuyển đổi sang một nền kinh tế tập trung vào tiêu dùng hơn – điều mà các nhà kinh tế đã nói là một mô hình bền vững hơn và điều mà chính phủ đã nói đến trong nhiều năm.

Thuế quan sẽ tác động đến nền kinh tế và người tiêu dùng Mỹ như thế nào?

Người tiêu dùng Mỹ có thể phải gánh chịu 55% chi phí thuế quan vào cuối năm, theo nghiên cứu từ Goldman Sachs Group Inc., trong khi các công ty của quốc gia này gánh 22%.

Người mua hàng Mỹ phải đối mặt với giá cao hơn khi các công ty bao gồm gã khổng lồ thể thao Nike Inc. và nhà bán lẻ Walmart Inc. chuyển ít nhất một phần chi phí bổ sung từ thuế quan cho người tiêu dùng để bảo toàn lợi nhuận của họ. Các lựa chọn thay thế rẻ hơn cho các sản phẩm sản xuất tại Trung Quốc sẽ mất thời gian để tìm nguồn cung ứng. Đối với một số mặt hàng, chẳng hạn như máy nướng bánh mì, các hóa chất khác nhau và đèn LED, Mỹ gần như hoàn toàn phụ thuộc vào Trung Quốc.

Việc tăng giá sẽ làm tăng áp lực lạm phát ở Mỹ. Không giống như năm 2018 và 2019 trong cuộc chiến thương mại đầu tiên, các mức thuế mới bao gồm một bộ hàng hóa rộng hơn nhiều từ Trung Quốc, bao gồm các mặt hàng tiêu dùng như dụng cụ nấu ăn và quần áo.