Chuyến “công du áp thuế” toàn cầu của Tổng thống Donald Trump vừa đạt thêm một thỏa thuận mới: Mức thuế cơ bản 15% đối với hàng hóa từ Liên minh châu Âu, giảm từ mức 30% trước đây, để đổi lấy hàng loạt cam kết đầu tư vào Mỹ cùng các hợp đồng mua năng lượng và vũ khí quy mô lớn. Tuần trước, Nhật Bản cũng đã đạt được một thỏa thuận tương tự, dù vẫn bác bỏ một số tuyên bố phóng đại từ phía ông Trump. “Đây là kết quả tốt nhất mà chúng tôi có thể đạt được,” Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nói.

Nhiều người sẽ đồng tình với bà. Mỹ là đối tác thương mại lớn nhất của EU và cũng là nhà cung cấp chủ chốt về quốc phòng và công nghệ. Một vòng xoáy trả đũa thuế quan là điều châu Âu không thể gánh nổi, như giám đốc điều hành LVMH Moët Hennessy Louis Vuitton Bernard Arnault đã cảnh báo tuần trước. Việc ký kết thỏa thuận trước hạn chót ngày 1.8, với mức thuế mà các tập đoàn lớn đánh giá là “có thể chịu được”, là tín hiệu tích cực cho thị trường. Thỏa thuận này giúp xóa bỏ “đám mây mù” mang tên thuế quan và tránh được kịch bản xấu nhất, vốn có thể khiến GDP khu vực này giảm 1,2%, theo Barclays. Từ ngành ô tô Đức đến hàng không Pháp, thương mại xuyên Đại Tây Dương dường như đã thông suốt hơn.

Tuy nhiên, thật khó để hoàn toàn tin vào quan điểm “thoát một kiếp nạn”, đặc biệt là khi trên thực tế, thị trường chung gồm 27 quốc gia châu Âu vẫn đang chịu tổn thất rõ rệt. Mức thuế 15%, kết hợp với đồng euro đã tăng 13% so với USD tính từ đầu năm, đã giáng cùng lúc hai đòn nặng và làm giảm sức cạnh tranh của khối. Trong khi đó, lợi ích mang về vẫn chưa rõ ràng. Chi tiết thỏa thuận hiện vẫn chưa đầy đủ, và cũng chưa rõ liệu đây có thực sự là dấu chấm hết cho căng thẳng thương mại hay không. Theo Bloomberg Economics, nếu có thêm bất ngờ xảy ra, mức thiệt hại đối với GDP khu vực đồng euro có thể tăng từ 0,4% lên 0,7%.

Xét đến việc các quan chức EU trước đó tuyên bố đã sẵn sàng cho kịch bản xấu nhất, bao gồm khả năng trả đũa các tập đoàn công nghệ Mỹ như Amazon hay liên minh với các quốc gia bị ảnh hưởng khác như Canada, thật khó hiểu khi khối này lại nhượng bộ nhiều đến vậy. Ông Trump còn tuyên bố EU sẽ mua 750 tỉ USD năng lượng, đầu tư 600 tỉ USD vào Mỹ và mua một lượng vũ khí Mỹ “khổng lồ”. Đây là một lời nhắc “nhẹ” rằng châu Âu vẫn đang lệ thuộc vào Mỹ về vấn đề an ninh, điều đã giúp chính quyền ông Trump có thêm đòn bẩy thương mại và thuế quan. Chỉ vài tháng trước, Thủ tướng Đức Friedrich Merz còn kêu gọi xây dựng một châu Âu “độc lập hơn”. Giờ đây, phe cánh tả tại Ý gọi thỏa thuận này là thỏa thuận “đầu hàng vô điều kiện”.

Có lẽ EU cần một cách tiếp cận chính trị khôn khéo hơn. Nhưng cũng không thể loại trừ các vấn đề mang tính cấu trúc, từ việc Mỹ đang tận dụng sự phụ thuộc của EU về quốc phòng, cho đến khác biệt lợi ích giữa các quốc gia thành viên. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron là người kêu gọi phản ứng mạnh mẽ nhất, nhưng Thủ tướng Đức Merz lại rõ ràng không muốn đối đầu với Mỹ trong một cuộc chiến thương mại, đặc biệt khi ngành ô tô nước này đang gặp khó. Vì vậy, không khó hiểu khi Brussels buộc phải hạ thấp mục tiêu, từ kỳ vọng thương mại tự do xuống việc chấp nhận mức trừng phạt “bất cân xứng” từ Mỹ mà không có phản ứng tương xứng nào từ EU.

Tất nhiên, thuế quan là con dao hai lưỡi. Người tiêu dùng Mỹ cuối cùng sẽ là bên chịu thiệt khi giá hàng hóa tăng theo thuế quan, và nền kinh tế toàn cầu có thể thiệt hại đến 2.000 tỉ USD do đầu tư sụt giảm. Hiện mọi thứ phụ thuộc vào chiến lược của các tập đoàn và ngành công nghiệp. Một số có thể “ngậm bồ hòn làm ngọt”, trong khi số khác sẽ tiếp tục đàm phán với lời hứa hẹn xây thêm nhà máy tại Mỹ. Một trong những chiến lược ứng phó của LVMH là xây nhà máy mới tại Texas, tiếp nối cơ sở đầu tiên được khánh thành năm 2019. Tuy nhiên, hiệu quả thực sự còn tùy vào mức độ cụ thể của các điều khoản hàng hóa được miễn thuế trong thỏa thuận.

Dù thị trường đang ăn mừng trước một ông Trump sẵn sàng ký thỏa thuận thay vì chỉ đe dọa áp thuế, rủi ro vẫn đang rình rập bên cạnh EU. Đà tăng trưởng vốn đã yếu lại tiếp tục suy yếu, trong khi khối này vẫn chần chừ trong việc thúc đẩy hội nhập sâu hơn — một quyết định có thể giúp châu Âu giảm sự phụ thuộc vào Mỹ và Trung Quốc. Biết đâu lần này, chính ông Trump mới là người khiến châu Âu phải lùi bước.