Vào một sáng thứ Tư se lạnh, ngày khai mạc dành cho khách VIP của hội chợ Frieze London bắt đầu với nhiều lời rì rầm: Liệu thị trường nghệ thuật đã có dấu hiệu hồi phục sau thời kỳ u ám với hàng loạt phòng tranh đóng cửa, hội chợ thất bại và kết quả đấu giá lao dốc?

Một vài tín hiệu tích cực bắt đầu xuất hiện ở London. Khi thị trường bước vào giai đoạn sôi động kéo dài đến cuối mùa Thu, với Art Basel Paris diễn ra vào tuần sau, tiếp nối bởi các phiên đấu giá lớn ở New York và kết thúc bằng Art Basel Miami Beach đầu tháng 12, thì tin vui từ London có thể trở thành bước đệm quan trọng cho toàn ngành. Nguồn năng lượng lạc quan tại thủ đô Vương quốc Anh phần lớn đến từ thế hệ nghệ sĩ và nhà làm nghệ thuật mới đang mang lại sức sống cho thị trường.

“Không khí ở thành phố này rất tích cực,” nhà sưu tập người Ý Patrizia Sandretto Re Rebaudengo chia sẻ tại hội chợ, và bày tỏ ấn tượng đặc biệt với khu vực Focus, không gian dành riêng cho các phòng tranh trẻ. Năm ngoái, khu này được dời về gần lối vào chính và đến nay vẫn giữ nguyên vị trí. Khách tham quan phải đi sâu vào bên trong mới tới được các “ông lớn” như Hauser & Wirth hay Gagosian. “Tôi thấy như vậy tốt hơn,” bà nói, “vì nó giúp thu hút sự chú ý đến các phòng tranh trẻ và thế hệ mới.”

Nhiều người cho rằng nguyên nhân khiến thị trường trầm lắng là do chu kỳ bùng nổ rồi suy thoái quen thuộc. Nhưng cũng không thiếu yếu tố đáng lo ngại hơn, như thế hệ sưu tập mới có vẻ ít hứng thú với việc sở hữu tài sản vật chất như cha mẹ họ. Hầu hết đều đồng tình rằng trong những năm gần đây, giá tác phẩm của các nghệ sĩ đang trong giai đoạn đầu hoặc giữa sự nghiệp đã bị đẩy lên mức quá cao và không bền vững. Giờ đây, thị trường đã bước vào giai đoạn điều chỉnh. “Ngày trước, bán tác phẩm rất dễ, còn bây giờ thì bạn phải thực sự nỗ lực,” nhà buôn nghệ thuật kỳ cựu Thaddaeus Ropac nói một ngày trước khi hội chợ khai mạc.

Như thường lệ, nhiều phòng tranh lớn vẫn chọn chiến lược “chia trứng vào nhiều giỏ” trong tuần lễ Frieze, khi vừa bán tác phẩm lớn trên thị trường thứ cấp, vừa đầu tư vào nghệ sĩ trẻ. Nhưng năm nay, chiến lược này có vẻ đang phát huy tác dụng hơn bao giờ hết. Tại Frieze, Ropac đã bán được một tác phẩm của Robert Rauschenberg từ năm 1987 với giá 850.000 USD. Cùng lúc đó, ông cũng khai mạc triển lãm cá nhân đầu tiên tại Anh của nữ họa sĩ 28 tuổi Eva Helene Pade tại phòng tranh của mình ở London. “Khi thị trường khó khăn, cách tốt nhất là khơi dậy sự hào hứng,” ông nói. Triển lãm mở cửa tối thứ Ba và thu hút rất đông khách tham quan lấp đầy cả hai tầng của không gian trưng bày. Nhưng đến thời điểm đó, tất cả các bức tranh của Pade đã được bán hết, với mức giá từ 20.000 đến 175.000 euro (tương đương 23.400 đến 204.600 USD).

Khi sự chú ý trở thành tiền tệ 

Tuần này ở London, “cơn sốt” một lần nữa lại trở thành đơn vị trao đổi thật sự. Tại buổi khai mạc tối thứ Ba của Clarissa, một triển lãm nhóm quy mô lớn dạng pop-up với các tác phẩm gửi từ hơn 20 phòng trưng bày, nghệ sĩ và nhà sưu tập, thật khó để di chuyển trong biển người, ngay cả trong sảnh lớn của tòa nhà được trưng dụng làm không gian triển lãm. Đám đông còn tràn cả ra đường Caledonian, và trong một đêm duy nhất, Kings Cross trở nên quan trọng hơn cả Regent’s Park.

“Đây đúng là giai đoạn khó khăn, không thể phủ nhận điều đó, nhưng chúng tôi đang ở một góc rất dễ chịu của London và nhận được nhiều sự ủng hộ,” Ted Targett, đồng sáng lập kiêm giám đốc phòng tranh Brunette Coleman, chia sẻ. Phòng tranh này không chỉ góp mặt tại Clarissa, mà còn có gian hàng tại Frieze, triển lãm cá nhân của Joyce Joumaa ở Bloomsbury và một trưng bày nhỏ các tác phẩm của Miriam Stoney tại hiệu sách địa phương Tenderbooks.

Đối với một phòng tranh chỉ đại diện sáu nghệ sĩ, việc tổ chức bốn triển lãm cùng lúc là một thành tích đáng kể. Trong ngày khai mạc Frieze, Targett quá bận tiếp khách quan tâm đến loạt tranh của Emma Rose Schwartz nên không thể trò chuyện lâu. Sau đó, anh chia sẻ rằng những nhà sưu tập được giới thiệu vào mạng lưới của anh thường đã mua tác phẩm từ các phòng tranh lân cận.

Khu Bloomsbury hiện là nơi quy tụ nhiều phòng tranh non trẻ đang được giới quản lý bảo tàng và nhà sưu tập đánh giá cao. Trong ba năm gần nhất, giải thưởng nghệ sĩ trẻ do Trung tâm Nghệ thuật Camden trao tặng, vốn kèm theo một triển lãm cá nhân tại một trong những thiết chế nghệ thuật hàng đầu London, đều thuộc về các nghệ sĩ được đại diện bởi ba phòng tranh trong khu vực này. Cả ba đều chưa hoạt động quá năm năm và cách nhau không quá 20 phút đi bộ.

Sức mạnh tập thể

Việc chia sẻ không gian trưng bày và cùng tổ chức triển lãm, những cách giúp giảm thiểu rủi ro, đã trở thành điều bình thường với thế hệ phòng tranh trẻ hiện nay. Người được xem như “ông trùm” trong giới là Jonny Tanna, nhà quản lý phòng tranh Harlesden High Street tí hon ở phía Tây Bắc London và đồng sáng lập hội chợ nghệ thuật thử nghiệm miễn phí Minor Attractions tại khu Fitzrovia. Chương trình của hội chợ này bao gồm các buổi đọc sách, trình diễn và chiếu phim, mỗi hoạt động đều thu hút khán giả riêng, bên cạnh các gian hàng của 70 phòng tranh quốc tế.

Vào thứ Ba, ngày xem trước của Minor Attractions đã trở thành một sự kiện hài hước vì… quá tải. Hàng ngàn người đổ đến địa điểm tổ chức bên trong khách sạn Mandrake, khiến ban tổ chức buộc phải đóng cửa sớm để đảm bảo an toàn. “Nó đã vượt khỏi khuôn khổ một hội chợ nghệ thuật thông thường,” Tanna nói. “Nó trở thành một thứ gì đó hoàn toàn riêng biệt, gần như là một sự kiện biểu diễn.”

Anh hiểu rất rõ điều đó. Năm nay, ngoài Minor Attractions, Tanna còn tham gia Frieze và tổ chức một triển lãm pop-up tại khu Mayfair hợp tác với phòng tranh Setareh của Đức. Buổi khai mạc vào tối thứ Hai cũng chật kín người, với nghệ sĩ, chủ phòng tranh và nhiều nhà sưu tập ăn mặc kiểu “đồng phục” của giới sưu tập châu Âu: Vest bóng loáng, quần bó sát và ve áo nhỏ. Hai ngày sau khi hội chợ bắt đầu, Tanna cho biết anh “rất hài lòng” với kết quả bán hàng ở cả ba sự kiện Frieze, buổi pop-up và Minor Attractions. “Mục tiêu lớn nhất là mang Harlesden đến với nhóm khán giả mới,” anh nói.

Làn sóng trẻ

Khi tuần lễ nghệ thuật dần khép lại, dễ thấy những phòng tranh triển vọng nhất đều là nơi đại diện cho các nghệ sĩ trẻ đang được săn đón nhất thị trường. Một ví dụ là Soft Opening, phòng tranh nằm ngay trước lối vào Frieze, đã bán được 12 tác phẩm của nghệ sĩ đa chất liệu Ebun Sodipo, dù gian hàng chỉ trưng bày sáu tác phẩm. Các tác phẩm được bán có giá lên đến 22.000 bảng Anh (29.600 USD). Sinh năm 1993, Sodipo là một trong những nghệ sĩ được bàn luận nhiều nhất ở London, từng xuất hiện trên Vogue, British Journal of Photography, Flash Art và nhiều ấn phẩm nghệ thuật khác chỉ trong năm nay.

“Điều quan trọng nhất vẫn là chất lượng,” Maximillian William nói. Anh là chủ phòng tranh cùng tên đã hoạt động được sáu năm ở Fitzrovia. Nghệ sĩ ngôi sao của phòng tranh, Somaya Critchlow, hiện là một trong những cái tên được săn đón nhất tại London. Tác phẩm của cô gần như biến mất khỏi thị trường sơ cấp kể từ trước triển lãm cá nhân đầu tiên tại viện bảo tàng Dulwich Picture Gallery hồi đầu năm. Tình trạng khan hiếm này có vẻ sẽ còn kéo dài. Tại phiên đấu giá Day Sale của Christie’s hôm thứ Năm, bức tranh Disjunctive (Wig) vẽ năm 2020 của cô là lô đầu tiên và được chốt ở mức 57.150 bảng, gần gấp ba mức ước tính cao nhất.

Thị trường nghệ thuật mới nổi của London rõ ràng đang rất sôi động. Giờ đây, các chủ phòng tranh đang nỗ lực tránh đi vào những vết xe đổ của thế hệ đi trước, như giá bán sơ cấp bị thổi phồng hoặc quá phụ thuộc vào thị trường thứ cấp, để không “chết yểu”. “Làm thế nào để một người trẻ có thể xây dựng phòng tranh ngày nay? Chúng tôi buộc phải chấp nhận rủi ro nếu muốn phát triển,” William nói.