Trong tất cả những câu chuyện mà giới lãnh đạo phố Wall kể về các thời khắc quyết định đưa họ tới với sự nghiệp của mình, chuyện của CEO Citadel Securities Peng Zhao độc đáo hơn cả ở tình tiết ông từng phải bới rác.

Zhao đang học lớp hai ở một trường công làng nhàng tại Bắc Kinh thì lớp ông nhận được hai suất tham gia vòng loại tuyển chọn học sinh giỏi toán. Một vé thộc về Zhao, học sinh giỏi nhất lớp, nhưng cậu lại đánh mất. Không có gì phải lo, cậu nói với cha rằng mình chẳng muốn đi thi. Khi cha cậu ép phải đi, Zhao nói cậu sẽ phải hỏi trường xem lấy vé của trò kia có được không. Nhưng cha cậu cũng không cho làm vậy.

Họ đã phải trở lại trường, rồi ra khu vực gom rác của khu phố. Họ đổ rác xuống đất và bắt đầu bới tìm tấm vé. Tới khi tối mịt, Zhao năn nỉ cha bỏ đi, nhưng cha cậu không chịu. Khi núi rác đã được bới gần hết, họ mới tìm thấy tấm vé. Zhao tham dự và vượt qua kỳ thi, mở ra con đường học tập rút ngắn đưa ông tới làm việc cho trái tim của hệ thống tài chính Mỹ.

Công ty chứng khoán Citadel điều hành bộ phận then chốt trong cơ sở hạ tầng của Phố Wall. Là một nhà tạo lập thị trường, công ty có hệ thống máy tính liên tục mua và bán cổ phiếu - thường tính bằng mili giây - giúp tạo thuận lợi cho giao dịch của những người khác trong khi thu lợi nhuận từ chênh lệch giá nhỏ. Tích tiểu thành đại: Citadel Securities xử lý khoảng 20% số lượng giao dịch cổ phiếu ở Mỹ và hơn 1/3 với các nhà đầu tư cá nhân. Họ đạt doanh thu khoảng 7,5 tỉ đô la Mỹ năm 2022.

Nhưng ngay cả trong ngành và những người chỉ trích gay gắt nhất quyền lực của Citadel, vị CEO 40 tuổi hiếm khi thu hút sự chú ý. Nguyên do một phần nhờ cái bóng quá lớn của nhà tỉ phú sáng lập Ken Griffin. Nhà quản lý quỹ phòng hộ 58 tỉ đô la Mỹ này cũng là chủ sở hữu Citadel.

Griffin liên tục lên sóng truyền hình, phát biểu trước các nhà lập pháp Hoa Kỳ, ở những cuộc hội thảo và lễ tốt nghiệp đại học. Ông thường bảo vệ vai trò ngày càng lớn của Citadel Securities trên các thị trường và cách làm gây tranh cãi của hãng này - thu gom vốn cổ phần và kinh doanh quyền chọn của các nhà môi giới bán lẻ bằng cách chi tiền cho họ để mua hay bán theo cách của Citadel. Những người chỉ trích, bao gồm chủ tịch ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC) Gary Gensler, chỉ ra rằng vị thế áp đảo của Citadel trên các thị trường chứng khoán là vấn đề điển hình về cạnh tranh của ngành. Năm 2022, SEC đã đưa ra một đề xuất dày 1.600 trang nhằm tái cấu trúc lại thị trường Mỹ và điều hướng giao dịch sang các sàn giao dịch công khai.

Griffin càng khuấy động tranh cãi khi công khai ủng hộ thống đốc Florida Ron DeSantis, đại diện đảng Cộng hòa. Mới đây, ông chuyển hoạt động kinh doanh từ Chicago sang Miami, nhằm tận dụng chiến dịch muốn trở thành trung tâm tài chính cận nhiệt đới cạnh tranh bằng chi phí thấp so với New York. Nhưng trong cánh gà, Griffin hiếm khi ghé Citadel Securities, mà chỉ chỉ đạo từ xa, theo những người thân cận trong công ty. Zhao mới chính là người can dự trực tiếp nỗ lực của công ty nhằm cấu trúc lại bằng những hệ thống mới xử lý các lệnh mua bán từ khách hàng tổ chức và cá nhân.“Nếu bạn muốn thực hiện một giao dịch, thì chúng tôi phải là cái tên đầu tiên bạn nghĩ tới,” Zhao nói trong một cuộc phỏng vấn hiếm hoi ở văn phòng đặt tại Chicago, nơi ông đang làm việc cho tới khi chuyển tới Miami mùa hè này.

Tham vọng của Citadel Securities không chỉ dừng lại ở Mỹ. Công ty nhắm đến mở rộng sang châu Á và châu Âu, và xa hơn nữa, không chỉ giao dịch cổ phiếu và quyền chọn, mà còn có vai trò lớn hơn trong giao dịch các tài sản tài chính thu nhập cố định và giao dịch ngoại hối. Họ cũng đang là hãng tiên phong trong lĩnh vực niêm yết trực tiếp, giải pháp thay thế cho lối niêm yết lần đầu ra công chúng (IPO) truyền thống mất rất nhiều thời gian như hiện nay.

Nếu, hay khi Citadel Securities bán cổ phần ra cho công chúng, thì người ta ắt sẽ phải chú ý hơn đến vị CEO mà lúc nhậm chức năm 2017 thậm chí công ty còn không buồn đưa thông cáo báo chí. “Điều duy nhất ông ấy chưa làm được nhiều là gây chú ý dư luận,” Jamil Nazarali, cựu giám đốc cấp cao ở Citadel Securities hiện là CEO của EDX Markets, công ty được Citadel hậu thuẫn, nhận xét.

Thú ẩn giật của Zhao càng đáng kinh ngạc bởi câu chuyện vươn lên khác thường của ông, bắt đầu với cuộc thi Olympic toán. Tham gia cuộc thi đó giúp Zhao có cơ hội theo học chương trình rút ngắn cho các trẻ 10 tuổi tài năng đặc biệt có thể học hết cấp ba chỉ trong bốn năm. Nhưng trước hết, Zhao phải được đánh giá qua một trại hè hai tuần. Trong một bài kiểm tra quyết định, những người tổ chức trại hè thả các học trò ra một đường chạy bộ và giao cho họ nhiệm vụ đơn giản: hoàn tất hành trình đấy. Các ứng viên không hiểu phải làm sao để gây ấn tượng với người chấm thi. Một số trò chạy thật nhanh và kiệt sức. Những trò khác đi bộ từ từ để hoàn tất một hành trình hóa ra kéo dài hai tiếng. Những người còn lại, theo lời Zhao kể, chứng tỏ được ý chí bền bỉ và sẽ được nhận vào học.

Zhao có sở thích đặc biệt với các trò chơi. Năm 12 tuổi, cậu phát hiện ra tiếng gọi đời mình khi đọc một bài báo trên tàu điện ngầm ở Bắc Kinh. Bài báo mô tả cách các nhà vật lý học, toán học, và khoa học máy tính phát triển những hệ thống hòng đánh bại các chuyên gia phố Wall trong dự đoán thị trường. Cậu thấy rất hứng thú với trò được mất cực lớn này. “Tôi bị thu hút,” ông kể.

Hướng ánh mắt sang ngành tại chính Mỹ, năm 14 tuổi cậu đậu ngành toán ứng dụng đại học Bắc Kinh. “Cậu ấy nổi tiếng trong trường không chỉ nhờ nhỏ tuổi, mà bởi trí tuệ,” Fang Wu, bạn học cùng lớp nhưng hơn Zhao bốn tuổi, nói. Họ sống cùng ký túc xá, nhưng khác tầng. Wu nhớ lại các nhóm bạn học phải mất vài tuần mới giải xong những bài toán được giao, còn Zhao chỉ mất vài ngày và thời gian còn lại, cậu chơi điện tử.

Nhiều năm sau, sau khi Zhao lấy bằng tiến sĩ thống kê ở đại học California, Berkeley, và Wu lấy bằng tiến sĩ vật lý ở đại học Stanford, họ sẽ tái hợp ở Citadel Securities. Zhao vào làm Citadel năm 2006, sau một mùa hè thực tập ở Lehman Brothers. Bấy giờ mảng tổ chức thị trường của Griffin còn rất nhỏ so với hiện tại.

Mối hợp tác Zhao - Griffin cất cánh khoảng một năm sau đó. Thị trường vay thế chấp bắt đầu sôi động và Griffin đang tìm một người có thể mô hình hóa rủi ro có thể xảy đến. Một đồng nghiệp giới thiệu Zhao, nhưng bấy giờ đã là cuối tuần. Tối hôm đó, vợ Zhao nói chồng nên để sẵn báo thức “lỡ như Ken gọi.” Zhao đã làm theo, đặt báo thức vào 6 giờ sáng thứ bảy. Điện thoại anh reo lúc 6 giờ 30.

Hai người họ sau đó đã ngồi với nhau suốt nhiều giờ đồng hồ bàn thảo trên tấm bảng trắng. Không lâu sau đó, Griffin bố trí cho Zhao một chỗ ngồi tạm trong văn phòng, nơi ông sẽ nhìn được nhà toán học người Trung Quốc làm việc. Sau này, khi Citadel vượt qua cuộc khủng hoảng tài chính 2008, việc làm ăn cất cánh cùng sự nghiệp của Zhao. Năm 2014, ông được giao phụ trách mảng tổ chức thị trường quyền chọn.

Dù bộ phận này vốn đang thành công, Zhao nghĩ triển vọng còn rất lớn. Ông thiết kế lại cách thức đặt lệnh, đánh giá phương thức giao dịch cổ phiếu bằng cách ứng dụng công nghệ vào phân tích và dự báo, thay vì để con người can thiệp. Nhờ vậy ông đã được phân thêm việc. “Ta cần tin cậy giới lãnh đạo cấp cao, và với Ken, ta có thể thúc đẩy tăng trưởng,” Matt Culek, giám đốc vận hành của công ty, nói. “Peng làm việc nào ra việc đó.”

Zhao ưu tiên cho việc tuyển chọn nhân sự. Đặt cược vào khả năng những đầu óc sáng láng nhất có cơ hội tốt nhất kiếm được tiền, ông sẵn sàng thuyết phục những người vốn có mối quan tâm khác tới Chicago để làm trong ngành tài chính. Ông khởi đầu với bạn học cũ Wu. Thấy hãnh diện, Wu cảm ơn nhưng nói ông không quan tâm nhiều tới tiền bạc, mà chỉ muốn làm vật lý. Zhao tiếp tục gọi điện và bắt đầu đưa ra các “thách thức tư duy” khiến Wu thấy tò mò và đồng ý tới phỏng vấn. Wu nghĩ ông sẽ chỉ tới Chicago rồi về trong ngày. Nhưng không lâu sau đó, ông đã là nhân viên toàn thời gian làm việc từ xa, ở vùng Bay Area. “Anh ấy không phải người xấu. Anh ấy có ý định tốt,” Wu nói. “Anh ấy đơn giản là làm theo ý mình.”

Giống như việc tuyển dụng, Zhao coi nhiều nhiệm vụ là dạng câu đố cần lời giải. Để giải trí ở bàn ăn trong nhà hàng, ông yêu cầu người phục vụ chọn một chai rượu, tháo nhãn rồi mang tới cho ông nếm và đoán loại, năm, và xuất xứ. “Tôi không thích rượu, nhưng tôi thích nghiên cứu rượu,” ông nói. “Rất nhiều thông tin nhiễu và tính ngẫu nhiên.” Mẹo ở đây, như ông đã rèn giũa được khi làm tiến sĩ gần một vùng trồng nho ủ rượu, là chia nhỏ những thứ có vẻ hoàn toàn chủ quan và hỗn loạn thành từng mảnh có thể định lượng và hiểu được.

Ông nói ở Citadel Securities, xây dựng phương hướng kinh doanh bắt đầu với việc tìm được giá đúng lập tức cho một tài sản, bằng toán học, lập mô hình, và công nghệ máy học. Khi đã giải xong bài toán đó, công ty thiết kế phương thức mua bán gần mức giá đấy, biến đó thành một quy trình có thể nhân rộng. Những ai biết Zhao từ những ngày đầu ở công ty nói quá trình chuyển đổi từ các bài toán sang quản trị kinh doanh có vẻ tự nhiên. Nhưng chính nhà toán học Zhao lại không thấy mình có phẩm chất của một lãnh đạo cấp cao.

Vào giữa năm 2016, với rất nhiều ồn ào, Griffin chiêu mộ cựu COO của Microsoft, Kevin Turner, để điều hành Citadel Securities. Zhao, bấy giờ là giám đốc phụ trách khoa học, nói ông không để tâm. “Nếu mục tiêu sự nghiệp của tôi là làm CEO, thì thời đại học tôi đã không học toán,” ông nói.

Turner không có được quan hệ ăn ý với Griffin như Zhao. Là người ngoài không quen với những lề lối của công ty, Turner chỉ ngồi được vài tháng. Zhao lên thay không chút khó khăn.Tới lúc đó, một số đồng nghiệp nhìn nhận chức danh mới của ông đơn giản là mô tả đúng những gì ông vốn đang làm. “Ông ấy vốn đã là động lực cho sáng tạo, điều hành mảng nghiên cứu và doanh thu,” Roy Kaiser, giám đốc mảng tài sản phái sinh, nói.

Quyết định đặt Zhao vào ghế CEO là để bảo vệ và mở rộng đế chế nhiều tỉ đô la Mỹ của Griffin. Có quan niệm nhầm lẫn phổ biến cho rằng tạo lập thị trường là tương đối an toàn và nhàm chán, giống như công ty điện lực chỉ biết bật đèn sáng thôi, theo nhà phân tích Fadi Abdel Massih ở Moody’s. Thực ra, đó là “một quá trình hết sức phức tạp với nguy cơ thua lỗ lớn.”

Là CEO, Zhao nổi tiếng là người bị ám ảnh bởi số liệu. Ông giúp xây dựng cổng thông tin quản lý nội bộ theo dõi thành tích của nhân viên và hoạt động kinh doanh thời gian thực, tính tổng doanh thu và so sánh thành tích của công ty với các đối thủ cùng ngành. Giới quản lý phải xem các kết quả đấy hàng tháng để quyết định mở rộng hay thu hẹp ở những mảng nào. “Nếu rủi ro với vốn của nhà sáng lập, thì tiền sẽ được theo dõi rất sát sao,” Massih nói. Khi Zhao mở thêm dịch vụ, lợi nhuận của công ty được đa dạng hóa, để bù đắp cho những khoản thua lỗ thỉnh thoảng xảy ra.

Citadel Securities đang chuẩn bị tham gia nhóm các hãng giao dịch có vai trò trọng yếu của cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed), nhóm sẽ giao dịch trực tiếp với Fed New York khi họ triển khai chính sách tiền tệ và cam kết tham gia mua lại trong mọi cuộc đấu giá của bộ Tài chính Mỹ. Và thậm chí khi giới quản lý muốn xiết lại các quy định về giao dịch cổ phiếu, nhà phân tích Bain Rumohr của Fitch Ratings vẫn dự báo Citadel Securities sẽ ổn. “Có nhiều nguy cơ nhưng các công ty lớn sẽ thích nghi được,” ví dụ như tập trung vào những giao dịch mang lại lợi nhuận tốt nhất, theo lời Rumohr.

Zhao thừa nhận ánh mắt săm soi của giới quản lý nhà nước và dư luận với vai trò của Citadel trên các thị trường đang ngày một khắc nghiệt, nhưng ông tự tin công ty mình vẫn sẽ chiếm được lợi thế. “Mọi người công nhận vai trò nền tảng của chúng tôi trên thị trường,” ông nói. “Nhưng chúng tôi sẽ rất cẩn trọng.”