Gần 90% đáp viên trong số 174 doanh nghiệp Việt Nam tham gia khảo sát của PWC cho biết họ đã thiết lập hoặc đang có kế hoạch thiết lập các cam kết ESG trong vòng 2-4 năm tới, tăng 11% so với mức 80% ghi nhận vào năm 2022.

“Sự cam kết trong chuyển dịch từ ý định sang triển khai thực tế được củng cố so với kết quả khảo sát năm 2022 của PWC,” báo cáo viết. Phân tích cụ thể hơn, có 54% doanh nghiệp trả lời họ đã và đang thực hiện các cam kết, 35% đang dừng ở bước có kế hoạch, nhưng chưa thực hiện, và có kế hoạch sẽ thực hiện trong tương lai 2-4 năm tới.

Kết quả này được ông Nguyễn Hoàng Nam, lãnh đạo Dịch vụ Tư vấn ESG phó tổng giám đốc PwC Việt Nam nhận xét là “tín hiệu tích cực” khi các doanh nghiệp Việt Nam tiếp tục gia tăng việc hiện thực hoá các cam kết ESG, và nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của thực hành cam kết ESG trong doanh nghiệp.

Tuy nhiên, tiến độ này không đồng đều. Việc áp dụng ESG đang diễn ra với nhiều tốc độ khác nhau tùy theo loại hình doanh nghiệp. Nhóm doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài dẫn đầu về tỷ lệ triển khai với 71% cho biết đã triển khai cam kết ESG. 57% doanh nghiệp niêm yết cho biết họ đang áp dụng ESG và chỉ có 27% nhóm doanh nghiệp tư nhân/gia đình đã – đang áp dụng ESG trong hoạt động của doanh nghiệp.

Hiện trạng này phù hợp khi nhìn vào động lực thúc đẩy doanh nghiệp triển khai ESG, chủ yếu tới từ áp lực bên ngoài và định hướng từ cấp lãnh đạo. Khảo sát chỉ ra, động lực thúc đẩy không nằm ở lợi ích tài chính tức thời, mà là nhu cầu đảm bảo “giấy phép hoạt động” trong một thị trường ngày càng khắt khe.

Có tới 70% doanh nghiệp tham gia khảo sát cho biết tuân thủ pháp lý là động lực hàng đầu thúc đẩy hành động ESG, khẳng định đây là lý do chủ đạo. Áp lực từ bên ngoài và cấp lãnh đạo tiếp tục củng cố xu hướng này. Theo sau là áp lực từ các bên liên quan (40%) và chỉ đạo từ lãnh đạo cấp cao (39%). Những yếu tố này cho thấy chương trình ESG đang được thúc đẩy từ bên ngoài vào và từ trên xuống.

Đáng chú ý, chỉ 16% doanh nghiệp xem việc giảm thiểu chi phí là động lực triển khai ESG. Tương tự, chỉ 25% coi khả năng tiếp cận tài chính là yếu tố thúc đẩy hàng đầu, cho thấy lợi ích từ tài chính xanh vẫn chưa được hiểu rõ hoặc chưa dễ tiếp cận. Khoảng cách này phản ánh rằng phần lớn doanh nghiệp vẫn nhìn nhận ESG như một chi phí tuân thủ, thay vì là đòn bẩy mạnh mẽ để nâng cao hiệu quả vận hành và tạo giá trị.

Một chuyển biến được đánh giá là "tích cực" khác là khoảng trống về vị trí lãnh đạo đã được giảm dần. Tỷ lệ doanh nghiệp không có lãnh đạo phụ trách quản lý ESG rõ ràng đã giảm từ gần 40% năm 2022 còn 25% vào năm nay. Tuy nhiên, dù các lãnh đạo về ESG đang được bổ nhiệm, một nửa (50%) các doanh nghiệp vẫn hoạt động với vai trò phân tán hoặc quyền hạn hạn chế. Những lãnh đạo ESG được trao quyền đầy đủ đang ngày càng phổ biến, nhưng vẫn chưa trở thành chuẩn mực chung.

Gần 1/3 hội đồng quản trị của các doanh nghiệp được khảo sát hoàn toàn không tham gia vào giám sát hay định hướng công tác quản lý ESG - một con số không thay đổi so với năm 2022 - và chỉ 13% thể hiện vai trò lãnh đạo chiến lược một cách chủ động. Điều này cho thấy rằng, đối với nhiều doanh nghiệp, sự tham gia của hội đồng quản trị vẫn mang tính hình thức, chưa thực sự trở thành một cam kết chiến lược sâu rộng được tích hợp trong toàn bộ hoạt động kinh doanh.

Phù hợp với động lực đã được phân tích, đa số doanh nghiệp tiếp cận ESG với mục tiêu thực tế, tập trung vào xây dựng năng lực nền tảng, theo khảo sát. Các mối quan tâm hàng dầu của doanh nghiệp là xây dựng nền tảng để ổn định nội bộ, theo sau mới là môi trường và xã hội. Đồng thời, các doanh nghiệp cũng ưu tiên giải quyết các vấn đề ngắn hạn, mang tính cấp thiết như khí hậu, xử lý chất thải hơn là vấn đề dài hạn như khan hiếm nước.

Trong quá trình thực hành ESG, các doanh nghiệp dù phát triển hay chưa phát triển cũng đều gặp những thách thức. Ở nhóm doanh nghiệp đang phát triển, đa số các rào cản tới từ chính nội bộ doanh nghiệp. 

Ba câu trả lời được doanh nghiệp lựa chọn nhiều nhất khi được hỏi về rào cản là thiếu chiến lược rõ ràng, thiếu kỹ năng nội bộ và khó khăn trong đo lường cũng như báo cáo. Các yếu tố từ bên ngoài như chính sách từ chính phủ được nhóm này xem là quan tâm thứ yếu, bởi lẽ doanh nghiệp chưa có đủ năng lực để tận dụng các chính sách trong trường hợp chính sách đã được ban hành.

Đối với các doanh nghiệp đã phát triển, các rào cản ngày càng trở nên phức tạp. Khi doanh nghiệp đạt đến giai đoạn trưởng thành, các rào cản chính chuyển dần từ nội bộ sang bên ngoài. Theo đó, những hạn chế lớn nhất đến từ việc thiếu các chính sách hỗ trợ từ chính phủ và sự bất ổn bên ngoài. Song song với đó, các thách thức nội bộ cũng trở nên phức tạp hơn. 

Để tăng tốc trên hành trình ESG, các doanh nghiệp không chờ đợi quy định bắt buộc mà chủ động kêu gọi các yếu tố hỗ trợ thực tiễn. Điều này đòi hỏi cách tiếp cận kép: Cơ quan hoạch định chính sách cần đưa ra các ưu đãi tài chính rõ ràng và bộ tiêu chuẩn cụ thể. Còn những dịch vụ hỗ trợ phải cung cấp giải pháp phù hợp với từng giai đoạn phát triển của doanh nghiệp.

Nhiều doanh nghiệp Việt Nam hiện vẫn tiếp cận ESG như một yêu cầu tuân thủ, nhưng thực chất đây là một cơ hội chiến lược. Việc tích hợp ESG vào chiến lược và vận hành cốt lõi có thể hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua tư duy phòng thủ, nâng cao mức độ trưởng thành và tăng cường năng lực cạnh tranh dài hạn. ESG cần được nhìn nhận như một động lực kiến tạo giá trị, thay vì chỉ là một nhiệm vụ tuân thủ — đòi hỏi đầu tư vào năng lực để biến tham vọng thành kết quả cụ thể, báo cáo khuyến nghị.