Tùy theo góc nhìn, kết quả thẩm định gần đây của công ty công nghệ và dịch vụ nghệ thuật Winston Artory Group có thể là tin tốt hoặc rất xấu. Một bản in từng được định giá 1 triệu USD đã mất đến 70% giá, chỉ còn 300,000 USD. Đây là tin vui đối với công ty bảo hiểm yêu cầu thẩm định, nhưng lại là cú sốc với chủ sở hữu tác phẩm. “Bên bảo hiểm thì thích thú lắm,” bà Elizabeth von Habsburg, đồng chủ tịch điều hành Winston Artory, cho biết. “Khách hàng thì có thể không.”

Định giá nghệ thuật chưa bao giờ là việc dễ dàng. Khác với đậu nành hay vàng, những món hàng hóa tuy có mức giá biến động nhưng tính chất thì gần như đồng nhất, mỗi tác phẩm nghệ thuật đều là độc nhất và đánh giá theo từng giá trị riêng. Thêm vào đó, phần lớn giao dịch trên thị trường nghệ thuật diễn ra đằng sau cánh gà, khiến việc theo dõi biến động giá gần như bất khả thi nếu không có thông tin công khai. Và dù có đi chăng nữa, mức giá được công bố vẫn khó được chứng thực.

Khi thị trường sôi động, các phiên đấu giá lập kỷ lục và báo cáo hội chợ tràn ngập thông tin bán hàng, biến động giá cả sẽ dễ nắm bắt hơn. Nhưng vài năm trở lại đây, thị trường nguội dần, số lượng giao dịch công khai giảm sút, và việc xác định giá trị mặt hàng, dù cao hay thấp, ngày càng khó khăn hơn.

Để tìm hiểu thêm về quá trình định giá và thực trạng thị trường hiện nay, phóng viên đã trao đổi với bà Habsburg cùng đồng chủ tịch điều hành Nanne Dekking, nhà sáng lập công ty dữ liệu và công nghệ nghệ thuật Artory, vừa sáp nhập với công ty định giá Winston Art Group. Chủ tịch Winston Artory, ông Peter Loukas, cũng tham dự buổi trò chuyện tại trụ sở công ty ở Midtown, New York.

Thị trường hiện khó khăn đến mức nào?

Habsburg: Thị trường đang rất khó khăn, điều đó không thể phủ nhận được. Nhiều đại lý phải đóng cửa hoặc dừng hoạt động. Những tác phẩm từng bán được ba năm trước nay giờ không còn ai mua, dù giá khởi điểm tại buổi đấu giá đã được điều chỉnh. Tình hình thực sự rất khó khăn.

Khách hàng của công ty gồm những ai?

Loukas: Năm nay, chúng tôi dự kiến thực hiện thẩm định khoảng 15 tỉ USD tài sản. Trong đó, 3,5 tỉ đến từ các ngân hàng cấp vốn cho bộ sưu tập nghệ thuật của khách hàng, và khoảng 5 tỉ là phục vụ cho mục đích bảo hiểm nghệ thuật và tài sản sưu tầm. Phần còn lại là kết hợp từ nhiều nguồn, gồm lập kế hoạch di sản, phân chia tài sản và các yêu cầu cá nhân từ nhà sưu tập. Chúng tôi cũng nhận thấy nhiều giám đốc đầu tư tại các văn phòng gia đình bắt đầu yêu cầu thẩm định: “Gia đình này có giá trị X, trong đó khoảng 20% là bộ sưu tập nghệ thuật, nhưng chúng tôi không rõ con số chính xác.”

Giới nhà giàu thực sự không biết họ đang sở hữu gì sao?

Habsburg: Cách đây vài năm, chúng tôi được mời xem lại danh sách bảo hiểm của một nhà sưu tập lớn. Trên giấy tờ, chỉ có giá trị khoảng 3 triệu USD. Chúng tôi xem xét lại, làm so sánh, tính toán, và kết luận giá trị thực là 20 triệu USD. Sự chênh lệch này làm thay đổi hoàn toàn mọi thứ. Từ chỗ được bảo hiểm 3 triệu, họ giờ có thể dùng bộ sưu tập 20 triệu USD này làm tài sản thế chấp vay vốn từ ngân hàng hoặc các tổ chức tín dụng dựa trên tài sản.

Hoạt động kinh doanh của công ty thay đổi ra sao trong môi trường hiện tại?

Habsburg: Một thay đổi lớn là sự chuyển dịch sang giao dịch tư nhân. Ngoài ra, chúng tôi cũng nhận nhiều yêu cầu thẩm định liên quan đến ly hôn chẳng hạn.

Mỗi năm công ty thẩm định bao nhiêu tác phẩm?

Loukas: Năm ngoái, chúng tôi xử lý khoảng 46.000 món. Năm nay có thể vượt 50.000. Khi giá trị trên thị trường biến động, dù là tăng hoặc giảm, người ta muốn biết tài sản nghệ thuật của mình trị giá bao nhiêu tiền.

Nhất là khi họ muốn quy đổi thành tiền?

Loukas: Chúng tôi được mời khi giá trị thay đổi đột ngột. Tất nhiên vẫn có nhu cầu giao dịch thông thường, nhưng xét về khối lượng, thị trường đã chậm lại vài năm gần đây. Nhiều người giờ đang nghĩ: “Nếu không bán được hoặc không muốn bán, tôi vẫn phải mua bảo hiểm. Tôi cần biết giá trị của chúng hiện tại.” Thêm nữa, thảm họa thiên nhiên cũng là một yếu tố mang đến nhu cầu. Tôi vừa có chuyến công tác tại California, và chủ đề xuyên suốt là, “Chúng ta đang sở hữu gì? Giá trị bao nhiêu? Có khả năng chúng ta chưa mua đủ bảo hiểm không?”

Bao lâu thì nên định giá lại? Chẳng phải giá của một bức Mondrian đâu thể thay đổi mỗi ngày?

Dekking: Tôi không tin vào định giá theo thời gian thực, vì thị trường nghệ thuật không vận hành theo kiểu đó. Đánh giá theo quý là đủ. Quan trọng là chúng tôi có dữ liệu, tài liệu hỗ trợ và đội ngũ chuyên môn để cung cấp cho ngân hàng một đánh giá đáng tin cậy, rằng đây là giá trị thực tế của bộ sưu tập của khách hàng.

Các ông lấy thông tin từ đâu?

Habsburg: Dữ liệu công khai luôn tồn tại và chúng tôi đã thu thập chúng trong 15-20 năm qua. Ngoài ra, chúng tôi còn thu thập cả nguồn dữ liệu tư nhân. Chúng tôi có gần 1 triệu dữ liệu từ các đại lý. Khách hàng bình thường không tiếp cận được những thông tin này, nên họ tìm đến chúng tôi.

Làm sao có được dữ liệu bán hàng từ đại lý?

Habsburg: Trước mỗi hội chợ nghệ thuật, chúng tôi lấy bảng giá từ tất cả các đại lý, rồi đến tận nơi để xem sản phẩm nào bán được, và lưu toàn bộ dữ liệu.

Dekking: Chúng tôi tư vấn cho 30% nhà sưu tập lớn nhất tại Mỹ. Vì vậy, các đại lý đều gửi thông tin cho chúng tôi, vì họ muốn chúng tôi chia sẻ với khách hàng của mình.

Habsburg: Hơn một nửa thị trường giao dịch diễn ra qua đại lý và giao dịch tư nhân, điều mà công chúng sẽ bỏ qua nếu chỉ nhìn vào dữ liệu từ các cuộc đấu giá.

Nếu thị trường phục hồi, hoạt động kinh doanh của công ty có giảm không?

Habsburg: Câu nói quen thuộc “chết, nợ nần, ly hôn, thiên tai” sẽ không bao giờ biến mất. Giao dịch sẽ luôn diễn ra. Giá trị có thể giảm ở một số phân khúc, nhưng nhiều lĩnh vực vẫn rất sôi động. Chúng tôi thấy người sưu tập mới quay lại với tranh Mỹ, từng bị lãng quên sau năm 2010. Chúng tôi cũng thấy người mới quan tâm đến điêu khắc thế kỷ 18 và điều đấy khá bất ngờ. Một số phân khúc thực sự đang tăng trưởng.