Phần lớn doanh nghiệp Việt vẫn dừng ở vai trò gia công đơn lẻ, chưa làm chủ công nghệ lõi hay xây dựng thương hiệu riêng, dù có cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Một trong những rào cản lớn là quy tắc xuất xứ hàng hóa trong các FTA, đặc biệt khi định nghĩa về “hàng trung chuyển” từ phía Mỹ vẫn chưa rõ ràng.

Phó chủ tịch EuroCham, ông Jean-Jacques Bouflet, cảnh báo sự mơ hồ trong khái niệm này có thể làm giảm khả năng tận dụng ưu đãi thuế và gây khó khăn khi áp dụng quy tắc xuất xứ, nhất là với doanh nghiệp sử dụng nguyên liệu nhập khẩu. Ông nhấn mạnh sự cần thiết của việc minh bạch định giá hải quan và thống nhất cơ chế tham chiếu giữa các cơ quan trong và ngoài nước.

Bà Trương Thị Chí Bình, phó chủ tịch kiêm tổng thư ký hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam, cho rằng nhiều doanh nghiệp hiện vẫn chỉ gia công linh kiện rời, chưa đạt đến sản xuất cụm linh kiện hay thiết kế riêng. Trong ngành ô tô và điện tử, doanh nghiệp trong nước đang cung cấp cho các thương hiệu lớn nhưng chỉ ở khâu đơn giản, khó chen chân sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thách thức gia tăng khi Mỹ vừa áp thuế đối ứng 20% với hàng hóa từ Việt Nam, gây áp lực chi phí và minh bạch nguồn gốc. Bà Bình nhận định, mức thuế này ảnh hưởng trực tiếp đến các ngành chủ lực như điện tử, dệt may, da giày và gỗ, đồng thời tác động đến dòng vốn FDI, việc làm và các ngành liên quan như logistics, tài chính.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Hồ Ngọc Toàn, giám đốc Công ty Automech, chia sẻ rằng các doanh nghiệp Việt – đa phần nhỏ, vốn ít – gặp khó khăn trong việc xây dựng nhà máy, đầu tư máy móc hay đáp ứng tiêu chuẩn đối tác nước ngoài. Bài toán chi phí, từ thuê đất đến thiết bị, là rào cản lớn khiến họ khó mở rộng quy mô.

Trong khi đó, bà Lê Nguyễn Duy Oanh, phó giám đốc trung tâm Phát triển Công nghiệp hỗ trợ TP.HCM, cho rằng để không bị bỏ lại trong chuỗi cung ứng, doanh nghiệp nhỏ và vừa cần tăng liên kết nội tại, cùng nhau tạo thành chuỗi đủ lớn để đáp ứng đơn hàng từ các doanh nghiệp FDI.

Để vượt “vùng trũng” gia công, bà Bình nhấn mạnh doanh nghiệp phải thay đổi tư duy, đầu tư cho R&D, làm chủ thiết kế và quản trị sản xuất. Đồng thời, cần tận dụng hiệu quả các FTA để mở rộng thị trường như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, ASEAN, đồng thời nghiên cứu thị trường mới nổi như Ấn Độ, Trung Đông, châu Phi.

Theo bà Đỗ Thị Thúy Hương, ủy viên ban chấp hành hiệp hội Doanh nghiệp Điện tử Việt Nam, Việt Nam đang đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu điện thoại và thứ năm về xuất khẩu máy tính, linh kiện. Tuy nhiên, để nâng giá trị gia tăng, doanh nghiệp cần đẩy mạnh chuyển đổi số, phát triển thương mại điện tử, ứng dụng công nghệ quản lý và hướng đến sản xuất xanh, bền vững – như dùng năng lượng tái tạo hay vật liệu thân thiện – nhằm đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng khắt khe của các thị trường lớn.