Trung Quốc vừa khởi công siêu dự án đập thủy điện trị giá 1.200 tỉ Nhân dân tệ (tương đương 167 tỉ USD) tại Tây Tạng, trong khuôn khổ một gói kích thích kinh tế lớn và đầy tham vọng nhằm thúc đẩy phát triển năng lượng sạch. Quy mô và tiềm năng của dự án đủ hấp dẫn để khiến lãnh đạo Trung Quốc tạm gác lại lo ngại về tác động đến đa dạng sinh học và mối quan hệ với Ấn Độ. Chính phủ Trung Quốc kỳ vọng công trình này sẽ tạo cú hích cho nền kinh tế và tăng mạnh nguồn cung điện sạch trong những năm tới.

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường phát lệnh khởi công dự án tại hạ lưu sông Yarlung Tsangpo vào ngày thứ Bảy (19.7), đồng thời công bố thành lập tập đoàn Yajiang — đơn vị mới sẽ chịu trách nhiệm quản lý và phát triển dự án, theo Tân Hoa xã.

Chi phí đầu tư cho thấy quy mô vượt trội của công trình, với tổng vốn cao hơn gấp bốn lần mức 37 tỉ USD của đập Tam Hiệp khi hoàn thành vào năm 2009. Dự án được kỳ vọng sẽ thúc đẩy các ngành xây dựng, xi măng và thép, đồng thời cung cấp lượng điện sạch giúp Trung Quốc tiến gần hơn đến mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2060.

Ngay sau tin tức khởi công, cổ phiếu của tập đoàn Xây dựng Năng lượng Trung Quốc và tập đoàn Kỹ thuật Năng lượng Trung Quốc (CEEC) đồng loạt tăng 10% tại Thượng Hải. Tại Hong Kong, cổ phiếu CEEC tăng tới 51%. Cổ phiếu Huaxin Cement có thời điểm tăng gấp đôi trước khi giảm nhẹ, còn Anhui Conch Cement tăng tới 7,6%. Hợp đồng tương lai của thép cây và thép cuộn cán nóng tại Trung Quốc cũng bật tăng.

Tuy nhiên, dự án cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Đập có thể trở thành điểm nóng trong quan hệ giữa Trung Quốc và Ấn Độ, do sông Yarlung Tsangpo chảy qua bang Arunachal Pradesh ở Đông Bắc Ấn Độ, rồi nhập vào một trong những con sông lớn của nước này trước khi đổ ra Bangladesh.

Các nhà bảo tồn môi trường tại Trung Quốc từ lâu đã lo ngại về những tác động không thể đảo ngược nếu xây đập tại hẻm núi Yarlung Tsangpo — nơi dòng sông chảy dốc xuống 2.000 mét trên đoạn dài chỉ 50 km. Khu vực này nằm trong khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia và được đánh giá là một trong những vùng có mức độ đa dạng sinh học cao nhất Trung Quốc.

Việc đưa vật tư và nhân lực đến vùng xa xôi này là một thách thức lớn. Ngoài ra, việc kéo dây truyền tải điện đến các trung tâm tiêu thụ cũng sẽ rất tốn kém.

Bắc Kinh khẳng định dự án sẽ không gây ảnh hưởng tiêu cực đến các khu vực hạ lưu và cam kết sẽ áp dụng các biện pháp đảm bảo an toàn cũng như bảo vệ môi trường.

Theo Tân Hoa xã, dự án bao gồm năm đập bậc thang được xây dựng quanh thành phố Lâm Chi ở Đông Nam khu tự trị Tây Tạng. Báo cáo cho biết các kỹ sư sẽ tìm cách nắn thẳng một số đoạn sông và dẫn nước qua các đường hầm.

Các kỹ sư nhà nước cho biết hẻm núi này có tiềm năng phát điện lên tới 70 gigawatt — cao gấp hơn ba lần công suất của đập Tam Hiệp, hiện là nhà máy thủy điện lớn nhất thế giới, và còn cao hơn tổng công suất phát điện của toàn Ba Lan.

Hiện chưa rõ tập đoàn Yajiang sẽ huy động vốn như thế nào cho một trong những dự án hạ tầng tốn kém nhất thế giới. Tuy nhiên, với tiền lệ tài trợ cho các dự án đập lớn trong quá khứ cùng khả năng thu hồi vốn qua bán điện, vấn đề tài chính có thể không phải trở ngại lớn.

Đầu năm nay, ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia Trung Quốc đã đưa dự án xây dựng đập tại hạ lưu sông Yarlung Tsangpo cùng hệ thống truyền tải điện đến khu vực Hong Kong vào báo cáo thường niên trình lên Quốc hội.