Trong hơn một thập kỷ qua, Trung Quốc đã vượt xa các nước giàu trong các ngành công nghiệp năng lượng sạch như pin mặt trời, tua-bin gió, pin lithium-ion và xe điện. Giờ đây, ngay cả với những ngành công nghệ được xem là của tương lai như hydro sạch, phương Tây vẫn tiếp tục bị bỏ lại phía sau.

Tại châu Âu và Bắc Mỹ, hydro từng được xem là “chìa khóa vạn năng” để khử carbon trong các lĩnh vực khó cắt giảm như sản xuất thép, hóa chất, vận tải biển và hàng không. Tuy nhiên, chỉ trong vài ngày của tháng 7 vừa qua, hàng loạt tập đoàn lớn như BP, Woodside Energy và Fortescue đã đồng loạt rút khỏi các dự án hydro từng được định giá hàng tỉ USD tại Mỹ và Úc. BloombergNEF hiện dự báo đến năm 2030, châu Âu chỉ có thể sản xuất khoảng 1,2 triệu tấn hydro sạch mỗi năm, chưa đầy 1/8 mục tiêu ban đầu là 10 triệu tấn.

Hiện tại, phần lớn hoạt động trong ngành vẫn xoay quanh hydro “xanh lam”, được tạo ra từ khí đốt hóa thạch rồi thu giữ khí CO₂ và bơm xuống các giếng dầu đã cạn để khai thác phần dầu còn sót lại. Trong khi đó, loại sạch nhất là hydro “xanh lá”, được sản xuất bằng năng lượng tái tạo để phân tách nước, vẫn chưa đạt được nhiều tiến triển.

Trong bức tranh ảm đạm ấy, Trung Quốc là một ngoại lệ. Quốc gia này chiếm hơn một nửa công suất hydro xanh đang hoạt động trên toàn cầu, tương đương 506.000 tấn. Trong tổng số 2,86 triệu tấn đang được xây dựng khắp thế giới, gần 45% thuộc về Trung Quốc.

Hầu như tuần nào Trung Quốc cũng có một dự án mới đi vào hoạt động. Một đường ống khởi công hồi tháng trước sẽ dẫn khí từ khu vực giàu tài nguyên tái tạo ở Tây Bắc Bắc Kinh đến thành phố công nghiệp Đường Sơn cách đó hơn 700 km. Một đường ống khác, được phê duyệt trong tháng 7, sẽ vận chuyển hydro từ các trang trại gió ở Nội Mông đến nhà máy hóa chất tại Bắc Kinh. Tính đến nay, hơn 500 dự án hydro đã được khởi động từ đầu năm. Chính quyền Trung Quốc cũng xác định hydro là lĩnh vực được ưu tiên trong kế hoạch 5 năm tiếp theo, bắt đầu từ 2026.

Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu cho rằng làn sóng phát triển hydro sẽ giúp Trung Quốc giải quyết triệt để vấn đề phát thải từ các ngành công nghiệp nặng. Trên thực tế, phần lớn lượng hydro này có thể sẽ được dùng để sản xuất những sản phẩm tiêu dùng rẻ tiền như bộ vest 15 USD hay giày thể thao 10 USD trên các nền tảng như Shein và Temu.

Hiện tại, ngành sử dụng hydro nhiều nhất là lọc dầu và hóa chất, chiếm khoảng 43% trong tổng số 100 triệu tấn được sản xuất mỗi năm. Gần như toàn bộ lượng hydro này là “hydro xám”, loại gây ô nhiễm nhất, được làm từ khí đốt, than đá và các sản phẩm phụ của nhà máy lọc dầu.

Làn sóng xe điện có thể khiến nhu cầu hydro trong ngành lọc dầu tăng thêm. Lý do nằm ở bản chất của dầu mỏ, hỗn hợp các chuỗi phân tử hydro và carbon. Trong các nhà máy lọc dầu, các chuỗi này được sắp xếp lại để tối ưu sản lượng xăng, dầu diesel (chuỗi trung bình) và nguyên liệu hóa học (chuỗi ngắn).

Khi xe điện dần chiếm lĩnh thị trường, nhu cầu tiêu thụ xăng dầu sẽ giảm, khiến các chuỗi trung bình trở nên dư thừa. Trong khi đó, nhu cầu với các chuỗi ngắn như nhựa và hóa chất vẫn tiếp tục tăng. Để đáp ứng xu hướng này, các nhà máy lọc dầu buộc phải bẻ gãy chuỗi trung bình thành chuỗi ngắn, và quá trình này đòi hỏi rất nhiều hydro.

Viễn cảnh toàn bộ lượng hydro xanh của thế giới bị dùng để sản xuất chai nước và hộp nhựa nghe có vẻ đáng thất vọng, nhất là khi loại năng lượng này có thể giúp giảm phát thải trong các ngành như thép, xi măng hoặc phân bón. Tuy nhiên, theo phân tích từ BloombergNEF, hydro xám vẫn sẽ rẻ hơn hydro xanh lam và xanh lá ít nhất cho đến năm 2050.

Nếu muốn hydro xanh đạt quy mô đủ lớn và chi phí đủ thấp để cạnh tranh, bước đầu tiên là mở rộng ứng dụng trong ngành có nhu cầu lớn nhất: Hóa chất. Và nếu làn sóng xe điện buộc ngành lọc dầu phải chuyển dịch nhanh hơn, đó có thể là một tín hiệu tích cực.

Rất có thể tương lai của hydro xanh sẽ phụ thuộc vào Trung Quốc và ngành hóa dầu của nước này. Những miếng lót giày bằng nhựa xốp có thể không phải là lời giải cho bài toán biến đổi khí hậu. Nhưng nếu chúng giúp biến hydro sạch thành một ngành công nghiệp thực sự, đó vẫn có thể là hy vọng lớn nhất mà chúng ta có.