Trong một mối quan hệ đang căng thẳng, đôi khi việc hai phía chịu đối thoại với nhau bản thân nó đã là dấu hiệu của tiến bộ.

Và đây cũng là vị thế của Washington và Bắc Kinh, sau chuyến thăm kéo dài ba ngày của John Kerry đến Trung Quốc. Hai nước đang “chỉ mới bắt đầu kết nối trở lại,” Kerry phát biểu sau khi căng thẳng địa chính trị trong những năm gần đây khiến hai quốc gia phát thải lớn nhất thế giới gặp nhiều khó khăn trong tìm kiếm tiếng nói chung. Một dấu hiệu cho thấy sự căng thẳng trong mối quan hệ là việc chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tận dụng cơ hội phát biểu để khẳng định chính sách chuyển đổi năng lượng của quốc gia này “sẽ không bao giờ bị ảnh hưởng bởi nước khác.”

Tuy nhiên, vấn đề ở đây là có bằng chứng rõ rệt cho thấy việc hợp tác sẽ đem lại lợi ích cho cả hai nước, giúp họ đạt được những mục tiêu kinh tế lẫn chính trị, đồng thời giúp giảm khí thải cho môi trường.

Với phía Mỹ, điều này nên bắt đầu bằng việc thừa nhận rằng Trung Quốc chắc chắn là đối tác, không phải đối thủ cạnh tranh. Ngôn từ của ông Tập Cận Bình về môi trường và năng lượng hẳn sẽ không xa lạ tại một hội nghị về ESG: xem tính bền vững như chìa khóa cho tăng trưởng kinh tế, cam kết một hạn mức tối đa trong phát thải có thể đến sớm hơn dự kiến, và hứa hẹn xử lý ô nhiễm và những ngành sử dụng năng lượng (và khí thải) không hiệu quả.

Thật vậy, “quỹ đạo phát thải” của Trung Quốc có thể tốt hơn đáng kể, nếu không vì những căng thẳng địa chính trị. Tốc độ tăng phát thải carbon của Trung Quốc đã chậm lại từ năm 2014 đến 2017, trước khi xuất hiện những chính sách kinh tế tự lực hơn, trong phản ứng trước cuộc chiến thương mại phát động bởi tổng thống Donald Trump. Điều này đã kích hoạt lại sự phát triển của ngành bất động sản, và ngành công nghiệp nặng dựa trên nợ, gây ra lượng phát thải lớn.

Bằng việc giữ nguyên chế độ thuế quan toàn diện của chính quyền Trump trước đó, tổng thống Joe Biden đảm bảo rằng hai quốc gia vẫn duy trì sự đối đầu về một trong những vấn đề đối ngoại quan trọng nhất đối với Trung Quốc.

Điều này đặc biệt mỉa mai, vì đồng thời, đạo luật Giảm lạm phát đã đưa chính sách công nghiệp Mỹ gần hơn bao giờ hết với Trung Quốc. 500 tỉ đô la Mỹ trong chi tiêu và tín dụng thuế liên quan đến luật này đồng nghĩa Washington đang làm cho sản xuất tại Mỹ cạnh tranh hơn, bằng cách dùng chi phí công để hạ giá thành, loại bỏ nhu cầu về thuế quan trừng phạt để ngăn chặn nhập khẩu. Chính quyền Biden đã cho thấy sự linh hoạt về vấn đề này, khi phủ quyết một dự luật vào tháng 5 được thiết kế để loại bỏ tấm pin mặt trời được làm tại Trung Quốc và hoàn thiện tại Đông Nam Á. 

Còn nhiều lợi ích hơn cho nước Mỹ trong việc lấy lại ưu thế công nghệ trong các ngành công nghiệp khác, vốn sẽ rất cần thiết khi tiến trình giảm phát thải carbon tiếp tục đến năm 2050, chẳng hạn như hydro xanh, thép xanh, thu giữa carbon, năng lượng địa nhiệt và năng lượng hạt nhân tiên tiến. Một chính sách giảm dần ưu đãi cho các công nghệ xanh đã chín muồi đồng thời cung cấp ưu đãi cho những công nghệ xanh đang trong quá trình phát triển sẽ làm giảm căng thẳng trong mối quan hệ song phương, cũng như giúp tập trung dòng vốn đầu tư vào nơi cần nhất. 

Than đá và methane, hai vấn đề được Kerry nêu lên tuần này, cũng cho thấy tiềm năng cho sự hợp tác xây dựng. Chúng gắn kết chặt chẽ với nhau, vì hầu hết phát thải methane của Trung Quốc đang đến từ các mỏ than mà chính phủ nước này đã cam kết kiểm soát (dù không mấy thành công).

Chìa khóa ở đây là Trung Quốc cần thiết lập một thị trường giao ngay (spot market) dành cho điện năng quốc gia, giống những gì đang có tại hầu hết quốc gia phát triển, thay thế cho một cơ cấu cứng nhắc hiện tại đang khuyến khích việc sử dụng than đá làm năng lượng dự phòng một cách quá mức. Một thị trường như vậy có thể giúp Trung Quốc giảm phát thải carbon lên đến 28% và cắt giảm chi phí đến 15%, theo một nghiên cứu của cơ quan Năng lượng quốc tế năm nay. Không có quốc gia nào được định vị tốt hơn để truyền đạt bài học về cách điều hành một lưới điện giảm carbon và phi tập trung hơn nước Mỹ, với lượng phát thải từ ngành điện của quốc gia này đã giảm 36% kể từ năm 2007, và hiện đang ở mức thấp nhất kể từ thập niên 1970.

Một Trung Quốc thực hiện chỉ thị của chính quyền về “sự thịnh vượng chung” và “văn minh môi trường” thông qua chuyển đổi từ công nghiệp nặng (tiêu thụ nhiều năng lượng) sang sản xuất và dịch vụ tiên tiến sẽ là phương pháp rút ngắn nhất để có một nền kinh tế toàn cầu sạch hơn.

Cụ thể hơn, nếu Trung Quốc có thể giảm lượng phát thải bình quân đầu người xuống ngang mức hiện tại của liên minh châu Âu (hiện tại, mức này của Trung Quốc cao hơn một phần ba, và cao hơn bốn lần xét theo chỉ số tuyệt đối), việc này sẽ giúp giải quyết một phần lớn câu đố giảm phát thải, cũng như cung cấp không khí sạch hơn và bầu trời trong sáng hơn cho người dân của họ.

Bằng cách xem tất cả vấn đề song phương qua lăng kính an ninh quốc gia, giới hoạch định chính sách tại Bắc Kinh và Washington đã không thể đánh giá đúng mức mối đe dọa lớn của một trái đất đang nóng lên đối với an ninh chung của cả hai. Với nhiệt độ vượt quá 50 độ C (122 độ f) ghi nhận được ở California và Tân Cương trong tuần qua, cơ hội hiện có cho cả hai nước là nắm bắt cái nhìn tổng quan hơn. 

Không gì bằng một mối đe dọa đang dần hé lộ để cho hai đối thủ nhìn thấy họ có thể hưởng lợi gì từ bắt tay nhau.