Không khó để nghĩ rằng những tin tức gần đây về trứng đều mang màu sắc tiêu cực. Dịch cúm gia cầm đã tàn phá nhiều trang trại trên khắp nước Mỹ, khiến giá trứng tại siêu thị tăng mạnh và buộc chuỗi Waffle House phải áp thêm phụ phí vào đầu năm nay. Tuy nhiên, bức tranh toàn cảnh của ngành công nghiệp trứng không hoàn toàn ảm đạm, bởi Mỹ đang tiến sát một cột mốc quan trọng: Chuyển 50% đàn gà đẻ trứng sang hình thức nuôi thả (cage-free).

Theo báo cáo hàng tháng mới nhất từ Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), nước này hiện có hơn 130 triệu con gà đẻ trứng được nuôi thả — cao gần gấp năm lần so với năm 2012 và chiếm khoảng 46% tổng đàn gà cả nước. Dù có giá cao hơn, nhiều người Mỹ vẫn ưu tiên chọn trứng nuôi thả vì yếu tố phúc lợi động vật. Một số chuỗi nhà hàng thậm chí đã hoàn thành mục tiêu chuyển đổi này sớm hơn kế hoạch.

Đây là một bước tiến đáng kể, nhưng hiện chính quyền ông Trump đang tìm cách làm chậm lại quá trình đó.

Năm 2012, chưa đến 10% số gà đẻ tại Mỹ được nuôi thả. Khi ấy, phần lớn gà vẫn bị nhốt trong những chiếc lồng chật hẹp mà nhà vận động phúc lợi động vật kỳ cựu Josh Balk mô tả là “chỉ to cỡ một lò vi sóng.” Balk đã theo đuổi mục tiêu chấm dứt việc nuôi nhốt gà trong chuồng suốt hơn một thập kỷ, bắt đầu từ thời còn là sinh viên tại Đại học George Washington. Năm 2005, ông cùng bạn bè vận động thành công để chợ trong trường ngừng bán trứng từ gà bị nuôi nhốt. Chỉ chưa đầy hai năm sau, hơn 100 hệ thống căn tin tại các trường đại học và cao đẳng đã tham gia phong trào này, dù khi đó giá trứng nuôi thả cao hơn tới 40%.

Phong trào nhanh chóng lan rộng ra ngoài khuôn viên trường học. Tháng 3.2007, Burger King cam kết bắt đầu chuyển đổi 2% lượng trứng mua vào thành trứng nuôi thả và sẽ tăng hơn gấp đôi tỷ lệ đó trước cuối năm. Tháng 4 cùng năm, chuỗi khách sạn Omni Hotels & Resorts tuyên bố sẽ chuyển sang hoàn toàn sử dụng trứng nuôi thả. Đến tháng 8, tờ New York Times gọi trứng gà nuôi thả là sản phẩm “ai cũng phải có” mới nhất trên thị trường.

Bước ngoặt thực sự đến vào năm 2015. Khi đó, các công ty thực phẩm đóng gói như General Mills và Nestlé, cùng nhiều chuỗi nhà hàng lớn như Cheesecake Factory, Starbucks và Subway, đồng loạt công bố kế hoạch chuyển sang sử dụng 100% trứng nuôi thả. Một số công ty triển khai trên toàn cầu, số khác chỉ áp dụng tại Mỹ hoặc khu vực Bắc Mỹ, với nhiều đơn vị đặt thời hạn là trong năm nay. Tuy nhiên, không tuyên bố nào gây tiếng vang lớn bằng McDonald’s.

Tập đoàn sở hữu món Egg McMuffin nổi tiếng khi đó tiêu thụ hơn 4% tổng lượng trứng tại Mỹ. Khi McDonald’s cam kết chuyển hoàn toàn sang trứng nuôi thả tại Mỹ vào năm 2025, công ty tin rằng chuỗi cung ứng đủ khả năng đáp ứng mục tiêu này.

McDonald’s đã hoàn thành sớm kế hoạch. Tháng 2.2024, công ty thông báo đã chuyển hoàn toàn sang sử dụng trứng từ gà “được tự do vẫy cánh và đi lại thay vì bị nhốt trong các lồng kim loại chật hẹp.”

“Nhiều người từng nói với chúng tôi rằng điều đó là bất khả thi,” ông Cesar Piña, phó chủ tịch cấp cao kiêm giám đốc chuỗi cung ứng của McDonald’s khu vực Bắc Mỹ, viết trong email gửi Bloomberg Businessweek. “Nhưng nếu bạn hợp tác chặt chẽ với nhà cung cấp, chuyên gia trong ngành và giới khoa học để mang đến thay đổi thật sự thì kết quả sẽ rất đáng giá.”

Bên cạnh sức ép từ các nhà hoạt động như Josh Balk, một số người nổi tiếng như Oprah Winfrey và bình luận viên Bill Maher cũng góp phần thúc đẩy thay đổi. Đồng thời, nhiều bang tại Mỹ đã thông qua các quy định mới nhằm đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang mô hình nuôi gà thả.

Năm 2008, cử tri bang California đã thông qua Đề xuất 2 (Proposition 2) với tỷ lệ áp đảo 63,5%, yêu cầu toàn bộ gà đẻ trứng, heo nái đang mang thai và bê con phải được nuôi trong điều kiện đủ rộng để đứng thẳng, nằm và xoay người. Kể từ đó, chín bang khác như Arizona, Massachusetts và Michigan cũng ban hành các quy định tương tự. Một năm sau khi Đề xuất số 2 được thông qua, cơ quan lập pháp California yêu cầu tất cả trứng bán ra tại bang này phải đáp ứng tiêu chuẩn của bản đề xuất, bắt đầu từ năm 2015.

Trong bài viết năm 2007 của New York Times về cơn sốt trứng gà nuôi thả, ông Gene Gregory, khi đó là Chủ tịch Hiệp hội Các nhà sản xuất trứng Hoa Kỳ, từng bày tỏ sự hoài nghi về khả năng tiêu thụ của loại trứng này. “Người ta nói nhiều về trứng gà nuôi thả, nhưng liệu có ai thực sự mua chúng không?” ông đặt câu hỏi. Dữ liệu từ NielsenIQ sau đó đã đưa ra câu trả lời rõ ràng: Có. Tại các nhà bán lẻ Mỹ, doanh số trứng được dán nhãn “nuôi thả” tăng khoảng 16% trong vòng 52 tuần kết thúc vào ngày 28.6. Trứng gà nuôi ngoài đồng, một loại trứng còn cao cấp hơn, tăng tới 25%. Trong khi đó, tổng lượng trứng bán ra chỉ tăng 1,6%.

Nhiều doanh nghiệp đang thực hiện đúng cam kết, thậm chí vượt chỉ tiêu ban đầu, theo báo cáo mới đây từ tổ chức Humane League. Burger King dự kiến sẽ đạt mục tiêu sử dụng 100% trứng nuôi thả vào năm 2026. Từ năm 2022, Starbucks đã bắt đầu sử dụng 100% trứng nuôi thả tại tất cả cửa hàng ở Mỹ và Canada. Nestlé đã hoàn tất mục tiêu chỉ sử dụng trứng nuôi thả cho mọi sản phẩm thực phẩm tại Mỹ và châu Âu. Cheesecake Factory công bố trong báo cáo trách nhiệm xã hội gần đây nhất rằng họ đã đạt chuẩn trứng nuôi thả toàn cầu vào năm 2024, sớm hơn sáu năm so với thời hạn tự đặt ra là 2030. General Mills cũng ghi nhận tiến độ tích cực, với tỷ lệ trứng nuôi thả đạt 76% trên toàn cầu trong năm 2024.

Tuy nhiên, khi dịch cúm gia cầm làm gián đoạn nguồn cung, một số bang đã xem xét lại luật của mình, bao gồm cả Arizona, nơi đã hai lần trì hoãn thời hạn áp dụng yêu cầu trứng nuôi thả. Một số doanh nghiệp lớn như Ahold Delhaize USA và Target cũng triển khai chậm hơn so với kế hoạch.

Một số công ty khác, như Subway, thì “lặn mất tăm” khi không còn cập nhật thêm thông tin nào kể từ khi đưa ra cam kết. Omni Hotels, một trong những đơn vị cam kết sớm nhất, cũng không công bố tiến độ. Humane League cho biết họ “vẫn liên hệ với các lãnh đạo công ty” nhưng “chưa từng nhận được phản hồi.” Omni Hotels không phản hồi yêu cầu bình luận từ Businessweek.

Trong khi đó, Bộ Tư pháp Mỹ đã đệ đơn kiện bang California với lập luận rằng quy định trứng nuôi thả tại bang này gây “thiệt hại thật sự” và đẩy giá cả tăng cao, theo lời Bộ trưởng Nông nghiệp Brooke Rollins trong thông cáo báo chí. “Thật may mắn khi Tổng thống Trump đang đứng ra để ngăn chặn sự lạm quyền này,” bà nói.

Tuy nhiên, giới chuyên gia pháp lý không đánh giá cao vụ kiện này. “Nội dung vụ kiện không phải là một thách thức lớn,” ông Jonathan Lovvorn, phó chủ tịch cấp cao kiêm cố vấn trưởng của tổ chức Humane World for Animals, trước đây là Humane Society of the United States, nhận định. Ông từng tham gia nhóm xây dựng luật về trứng nuôi thả tại California và đã bảo vệ luật này trước mọi vụ kiện trong suốt 20 năm qua. Theo ông, đã có ít nhất tám vụ kiện nhằm vào luật của bang California, và tất cả đều thất bại. Khi biết về vụ kiện lần này, phản ứng đầu tiên của ông là lo ngại cho các luật sư thuộc Bộ Tư pháp: “Một số người tham gia vụ này chắc chắn sẽ rất xấu hổ.”

Mặc dù đơn kiện cho rằng quy định trứng nuôi thả đang khiến giá trứng tăng quá cao, các chuyên gia trong ngành đều khẳng định nguyên nhân chính là do cúm gia cầm, không phải phương thức chăn nuôi. Theo dữ liệu từ NielsenIQ, giá bán lẻ trứng nuôi thả tăng khoảng 39% trong 52 tuần tính đến ngày 28.6, thấp hơn mức tăng trung bình toàn ngành là 55%. Ông Dale Giali, luật sư tại hãng King & Spalding, từng đại diện cho nhiều công ty thực phẩm và đồ uống lớn, cũng không coi vụ kiện là mối đe dọa thực sự. “Dựa trên hệ thống án lệ vững chắc, rõ ràng và có chiều sâu, bang California có cơ sở pháp lý rất mạnh mẽ để bác bỏ vụ kiện ngay từ tòa sơ thẩm,” ông nói. Bộ Tư pháp từ chối bình luận.

Hiện tại, các nhà sản xuất trứng vẫn tuân thủ quy định của từng bang. Theo bà Emily Metz, chủ tịch kiêm tổng giám đốc American Egg Board, ngành công nghiệp trứng sẽ tiếp tục cung cấp những gì người tiêu dùng mong muốn. Balk, hiện là nhà hoạt động cổ đông tại tổ chức Accountability Board, tin rằng ngành công nghiệp sẽ đạt tỷ lệ 100% sử dụng trứng nuôi thả. Trong khi đó, ông Brian Moscogiuri, phó chủ tịch công ty phân phối Eggs Unlimited, cho rằng tỉ lệ sẽ dừng lại ở mức 50-50. Có khả năng kết quả cuối cùng sẽ nằm đâu đó ở giữa, khi quá trình chuyển đổi vẫn tiếp diễn, dù có thể chậm lại phần nào. Nhưng cuối cùng, yếu tố quyết định vẫn sẽ là nhu cầu người tiêu dùng và luật của từng bang, chứ không phải vụ kiện thiếu cơ sở pháp lý từ chính quyền ông Trump.

Lovvorn có thể sẽ tham gia hoặc không, vì tổ chức của ông vẫn đang xem xét. Tuy nhiên, ông không giấu được sự bực bội vì phải khơi lại một cuộc chiến tưởng như đã kết thúc từ lâu.

“Chúng tôi đã nghĩ rằng cuộc chiến vì trứng gà đã chấm dứt.”