Hiện nay, chuyện các thợ xây hay thợ sửa ống nước tại Anh yêu cầu thanh toán bằng tiền mặt không còn hiếm gặp. Nhưng trong tương lai gần, họ có thể chuyển sang yêu cầu thanh toán bằng Tether hoặc một đồng stablecoin khác.

Giới ngân hàng, tư vấn và quản lý tài chính đã tốn không ít công sức để đánh giá mối đe dọa mà các đồng tiền mã hóa được neo giá như stablecoin gây ra cho hệ thống tiền gửi ngân hàng. Phần lớn lo ngại xoay quanh tài trợ khủng bố, buôn ma túy và rửa tiền. Tuy nhiên, tại châu Âu và Anh, một vấn đề khác mang tính đời thường nhưng cũng nghiêm trọng không kém là tình trạng “trốn thuế vặt”. Đây chính là lý do khiến các cơ quan quản lý châu Âu tỏ ra cứng rắn hơn nhiều so với Mỹ trong việc giám sát stablecoin.

Khoản thuế bị thất thoát luôn là bài toán đau đầu. Suốt hai thập kỷ qua, các nước châu Âu đã cố gắng thu hẹp khoảng cách giữa số thuế phải thu và số thuế thực tế thu được. Một trong những thành công lớn nhất là cải thiện việc thu thuế giá trị gia tăng (VAT), vốn là nguồn thu chính của nhiều quốc gia trong khu vực, trái ngược với Mỹ nơi VAT không được áp dụng toàn quốc mà thay vào đó là thuế bán hàng theo từng bang.

Khi tôi còn nhỏ, có cả một con phố ở trung tâm London chuyên bán đồ điện tử với ưu đãi giảm giá nếu khách trả bằng tiền mặt. Giờ thì những cửa hàng kiểu đó đã biến mất. Tại Anh, theo Văn phòng Trách nhiệm Ngân sách, tỉ lệ VAT bị thất thu đã giảm từ 0,8% GDP trong năm tài khóa 2005–2006 xuống chỉ còn 0,3% GDP trong giai đoạn 2021–2022. Mức giảm này tương đương 5 tỉ bảng, tức khoảng 6,7 tỉ USD, một con số không hề nhỏ. Ở châu Âu, tỉ lệ thất thu cũng giảm từ hơn 11% năm 2018 xuống còn 7% vào năm 2022, dù tại một số nước, xu hướng này đang đảo ngược.

Việc thanh toán điện tử ngày càng phổ biến thay cho tiền mặt là yếu tố chính giúp giảm thất thu. Giai đoạn thất thu thấp nhất diễn ra trong đại dịch Covid-19, khi giãn cách xã hội khiến các giao dịch trực tiếp gần như tê liệt.

Một số quốc gia còn chủ động thúc đẩy thanh toán điện tử như một phần trong chiến lược thu thuế. Sau khủng hoảng nợ năm 2015, Hy Lạp buộc hàng ngàn doanh nghiệp nhỏ phải lắp đặt máy cà thẻ từ năm 2017, nếu không sẽ bị phạt 1.500 euro. Khi đó, khoảng 30% VAT chưa được thu đủ. Nhưng đến năm 2023, con số này đã giảm xuống còn 11%.

Ngoài ra, các nước còn triển khai hóa đơn điện tử, số hóa quy trình thu thuế và nhiều sáng kiến khác. Những thay đổi này khiến việc giấu doanh thu “ngoài sổ sách” ngày càng khó thực hiện.

Đây chính là lý do khiến stablecoin như Tether trở thành mối lo của cơ quan thuế. Chúng cho phép chuyển tiền trực tiếp và gần như ẩn danh, giống như giao dịch giữa hai người thật. Dù blockchain có lưu lại các giao dịch, việc truy vết một đồng tiền mã hóa từng bị đánh cắp hoặc qua tay tội phạm phức tạp hơn nhiều so với kiểm tra hóa đơn cà thẻ tại một quán bar.

Ngân hàng Trung ương Anh (BOE) và Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đều muốn kiểm soát bất kỳ loại stablecoin nào có khả năng trở thành phương tiện thanh toán phổ biến. Ngoài lý do ổn định tài chính và tiền tệ, việc gắn stablecoin với ngân hàng trung ương và chỉ cho phép phát hành qua các đơn vị được cấp phép sẽ giúp nhà chức trách theo dõi đầy đủ mọi giao dịch.

Với ECB, giải pháp là phát hành đồng euro kỹ thuật số, một dạng tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC). Dù một số người lo ngại bị theo dõi tài chính cá nhân, giới chức châu Âu đã bác bỏ lo lắng này. Chuyên gia kinh tế trưởng Philip Lane viết rằng người dân sẽ giữ euro số trong tài khoản ngân hàng hoặc qua các đơn vị thanh toán được cấp phép, với mức độ riêng tư tương đương tiền gửi thông thường.

Ngược lại, BOE không có kế hoạch phát hành CBDC cho người dân sử dụng trực tiếp. Thay vào đó, họ yêu cầu mọi stablecoin đủ lớn phải duy trì dự trữ tại ngân hàng trung ương. Mục tiêu là ngăn tình trạng người dân ồ ạt rút stablecoin cùng lúc, gây rủi ro cho cả hệ thống ngân hàng lẫn đơn vị phát hành.

Thống đốc BOE Andrew Bailey cũng cảnh báo cần có các biện pháp bảo vệ người dùng khỏi rủi ro kỹ thuật, tấn công mạng hay gian lận. Ngoài ra, các nhà phát hành stablecoin phải có kế hoạch giải thể rõ ràng trong trường hợp phá sản, tương tự như quy định áp dụng với các ngân hàng.

Tất cả những yêu cầu trên sẽ tích hợp bảng Anh và đồng euro số vào hệ sinh thái thanh toán điện tử hiện tại, nơi mọi giao dịch có thể được ghi nhận, kiểm soát và truy xuất. Trong tương lai, có thể sẽ xuất hiện thêm các quy định giới hạn mức độ sử dụng đối với những đồng stablecoin không được cấp phép.

Ngay cả ở Mỹ, Tether cũng đang chuẩn bị phát hành phiên bản “nội địa” để đáp ứng các tiêu chuẩn quản lý mới.

Dù vậy, với giới tội phạm hay những người cố tình trốn thuế, các loại coin không kiểm soát vẫn hấp dẫn hơn, chúng dễ cất giữ hơn tiền mặt, khó mất, khó bị phá hủy và cũng khó bị đánh cắp. Tuy nhiên, tại Anh và châu Âu, sự cứng rắn của cơ quan quản lý sẽ khiến những người kinh doanh nhỏ khó tiếp tục sử dụng tiền mã hóa để né thuế như trước đây. Đó là một tín hiệu tích cực, dù bạn có thể không còn được giảm giá nếu trả công cho thợ điện hay mua hàng bằng tiền mặt nữa.