Việt Nam đang xây dựng nền tảng thể chế để hỗ trợ quá trình chuyển dịch năng lượng, khi nhu cầu tiêu thụ điện tăng nhanh và các cam kết khí hậu đặt ra yêu cầu cắt giảm phát thải mạnh mẽ trong các thập niên tới. Từ Quy hoạch điện VIII đến cơ chế mua bán điện trực tiếp và thỏa thuận JETP với nhóm G7, loạt chính sách lớn đang định hình hướng đi cho đầu tư vào hạ tầng và năng lượng sạch.

Chỉ thị 20 được ban hành giữa tháng 7 nhằm thúc đẩy xử lý ô nhiễm môi trường cũng được xem là một phần trong nỗ lực này. Kết hợp nhiều giải pháp ở cấp trung ương và địa phương, Việt Nam đặt mục tiêu vừa đảm bảo an ninh năng lượng vừa duy trì tăng trưởng kinh tế xanh.

Ba trụ cột chính sách gồm Quy hoạch điện VIII, cơ chế PPA và JETP tạo ra hành lang pháp lý để khuyến khích đầu tư tư nhân và hỗ trợ giảm phụ thuộc vào điện than. Quy hoạch điện ưu tiên nâng cấp lưới truyền tải, trong khi cơ chế PPA giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn điện tái tạo. JETP mang lại tài chính quốc tế và hỗ trợ kỹ thuật để thực hiện chuyển dịch năng lượng một cách công bằng.

Ở cấp độ hạ tầng, nhiều dự án truyền tải lớn như đường dây 500 kV mạch 3 và các trạm biến áp liên vùng đang được đẩy nhanh tiến độ. Trong mảng LNG, các dự án quy mô lớn như Nhơn Trạch 3, 4 và trung tâm LNG Hải Phòng đang được triển khai, tạo thêm nguồn cung thay thế cho điện than trong giai đoạn chuyển tiếp.

Tuy nhiên, tiến độ thực thi vẫn còn nhiều trở ngại. Theo chuyên gia, thách thức lớn đến từ thiếu hụt hạ tầng truyền tải, chính sách giá điện chưa ổn định và quy định đấu thầu chưa rõ ràng. Việc tái khởi động điện hạt nhân tại Ninh Thuận đang được xem xét nhưng đòi hỏi chuẩn bị toàn diện về nhân lực và thể chế.

Nguồn lực con người là một điểm nghẽn khác. Theo IRENA, hệ thống đào tạo chưa bắt kịp yêu cầu kỹ thuật mới như điện gió và điện mặt trời. Các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần chiến lược đào tạo nhân lực gắn với chuyển đổi năng lượng để tăng tính sẵn sàng về công nghệ.

Tài chính xanh cũng đang thiếu cơ chế thống nhất. Nhiều dự án còn manh mún, trong khi nhu cầu vốn lại rất lớn. Một số ý kiến đề xuất cần có nghị quyết riêng từ Quốc hội để đưa năng lượng thành một trụ cột kinh tế, qua đó tạo niềm tin cho các nhà đầu tư dài hạn.

Một số địa phương đang chủ động hơn trong quá trình chuyển đổi. Tại khu vực Ninh Thuận cũ, hiện có 57 dự án năng lượng tái tạo với tổng công suất hơn 3.700 MW. Các doanh nghiệp lớn đang mở rộng quy mô, trong đó có kế hoạch phát triển tổ hợp sản xuất hydro xanh quy mô lớn đến năm 2050.

Mặc dù vậy, hạ tầng truyền tải vẫn chưa theo kịp tốc độ đầu tư. Tình trạng giới hạn công suất theo khung giờ vẫn tiếp diễn tại nhiều khu vực có tiềm năng năng lượng lớn. Một số dự án như điện gió ngoài khơi, thủy điện tích năng và tổ hợp LNG đang được kỳ vọng sẽ tạo đà cho việc hình thành hệ sinh thái năng lượng hoàn chỉnh tại chỗ.

Cơ hội rõ ràng đang mở ra trong lĩnh vực năng lượng sạch, song để hiện thực hóa còn cần sự phối hợp hiệu quả giữa chính phủ, chính quyền địa phương và khu vực tư nhân. Việc cân bằng giữa phát triển hạ tầng, thu hút đầu tư và đảm bảo mục tiêu khí hậu sẽ là bài toán chính sách lớn trong những năm tới.