Người dân Mỹ sống gần các trung tâm dữ liệu AI khổng lồ giờ đây đã hiểu vì sao hóa đơn tiền điện của họ tăng vọt: Họ đang góp phần vận hành một mạng xã hội gây nghiện kiểu mới.

Sora, công cụ vừa ra mắt của OpenAI, về cơ bản là phiên bản AI của TikTok. Người dùng chỉ cần quét gương mặt, ghi vài giây giọng nói, rồi gõ vài dòng lệnh. Hệ thống sẽ tạo ra những video chân thực đến rợn người, như cảnh bạn nhảy dù cùng bầy vẹt hoặc rê bóng trên sao Hỏa. Nếu điều đó khiến bạn có cảm giác đang tiến một bước gần hơn tới thế giới phản địa đàng, bạn không đơn độc. Phản ứng của công chúng trong tuần qua vô cùng dữ dội. Nhiều người cáo buộc OpenAI đạo đức giả khi từng hứa sẽ dùng AI chữa ung thư, nhưng giờ lại tung ra một sản phẩm bị ví như “bãi rác” của công nghệ.

Sam Altman phản hồi theo phong cách quen thuộc, né tránh thẳng thắn. “Trên hành trình đến các mục tiêu cao cả, cũng nên giới thiệu công nghệ mới thật ngầu,” ông viết trên X. Phát biểu này càng có lý khi OpenAI chuẩn bị đốt tới 115 tỉ USD trong vài năm tới, còn các nhà đầu tư như Nvidia đang kỳ vọng vào khoản đầu tư 100 tỉ USD của họ. Trong bối cảnh đó, Sora có thể là cách rõ ràng nhất để OpenAI kiếm tiền từ quảng cáo.

Dù dễ bị xem là một dạng “thối não” (brain rot) mới, Sora hoàn toàn có khả năng lan truyền như ChatGPT. OpenAI tung ra nền tảng này đúng lúc Facebook tràn ngập những tấm hình cặp đôi già được AI chỉnh sửa quá mức, và YouTube đang thu hút hàng trăm triệu lượt xem từ các video AI có nội dung kỳ quái như trẻ em vô tình lái máy bay.

Không rõ vì sao công chúng lại ưa chuộng những nội dung kiểu này, nhưng chính điều đó đã khiến Meta vội vàng tung ra Vibes, một nền tảng video AI mới nhằm giành thị phần. Trong khi Sora nghiêng về yếu tố hài hước và xã hội, khi cho phép người dùng dùng chính mình hoặc bạn bè làm nhân vật, Meta lại chọn cách đầu tư vào video dài với sự tham gia của nhiều nhà sáng tạo. Dù cách tiếp cận khác nhau, mục tiêu của cả hai vẫn giống nhau: Tái tạo thành công của TikTok, nhưng với công cụ AI làm trung tâm.

Cả hai hướng đi đều có lợi thế riêng. Meta có kinh nghiệm tối ưu hóa nội dung để giữ chân người dùng, còn Sora vượt trội về mặt kỹ thuật, đặc biệt là khả năng tạo hiệu ứng ánh sáng và khúc xạ qua kính. Một trong những điểm mạnh đáng chú ý nhất của Sora là khả năng giữ tính nhất quán về nhân vật tốt hơn nhiều so với Veo3, công cụ từng dẫn đầu mảng video AI của Google. Đây chính là yếu tố quan trọng để giữ chân người xem trên mạng xã hội.

Tuy nhiên, Altman có lý khi nói rằng Sora sẽ khơi dậy sự sáng tạo. Việc tạo video trên nền tảng này nhanh hơn nhiều so với quay và chỉnh sửa trên TikTok, nơi người dùng chủ yếu chỉ lướt video một cách bị động. OpenAI cho biết họ đã rút kinh nghiệm từ những tác động tiêu cực của mạng xã hội và thiết kế Sora như một công cụ để tạo và chia sẻ nội dung, thay vì gây nghiện. Theo đó, người dùng có quyền kiểm soát nội dung nhiều hơn để tạo ra trải nghiệm tích cực hơn.

Câu hỏi lớn nhất hiện nay là: Vì sao OpenAI lại tung ra Sora? Câu trả lời có thể được tìm thấy ngay trên ký hiệu $. Việc sản xuất hàng triệu video AI sẽ tiêu tốn khối lượng tài nguyên tính toán khổng lồ. Nhưng nếu thành công, Sora có thể tận dụng sức hút lan tỏa của TikTok và danh tiếng của ChatGPT để trở thành nền tảng giải trí và kết nối xã hội kế tiếp.

Ban lãnh đạo OpenAI hiện quy tụ nhiều tên tuổi kỳ cựu trong lĩnh vực phát triển sản phẩm. Họ gần như chắc chắn sẽ biến Sora thành “mảnh đất vàng” để chèn quảng cáo, nhất là khi việc tích hợp quảng cáo vào video dễ hơn nhiều so với vào chatbot như ChatGPT.

Nhưng cái giá thật sự không chỉ là chi phí mua chip AI. Một video kiểu Sora mô phỏng cảnh Sam Altman trộm chip Nvidia tại một cửa hàng Target đã gây xôn xao dư luận. Điều đáng nói là video đó do chính một kỹ sư của OpenAI đăng tải. Có thể Altman đã đồng ý cho sử dụng hình ảnh của mình, nhưng điều đó cũng phản ánh sự thiếu cẩn trọng của đội ngũ phát triển khi tung công nghệ đột phá ra thế giới. Dù OpenAI yêu cầu người dùng phải xin phép khi sử dụng hình ảnh bạn bè, không ai dám chắc điều gì sẽ xảy ra khi video mô phỏng một người khác, hay một sắc tộc khác, thực hiện hành vi phạm pháp rồi được lan truyền trên mạng?

Chính vì thế, việc công chúng phản ứng mạnh với Sora là một tín hiệu tích cực. Sự xuất hiện của những từ lóng mới như “clanker” để gọi chatbot AI cho thấy người dùng đang hình thành hệ miễn dịch lành mạnh trước sự can thiệp ngày càng sâu của công nghệ vào đời sống, một phần nhờ những bài học mà mạng xã hội để lại. Giới trẻ nhận thức rõ điều này. Theo khảo sát của Pew đầu năm nay, 48% thanh thiếu niên cho rằng mạng xã hội có hại cho thế hệ của họ, tăng mạnh so với mức 32% vào năm 2022.

Lời tuyên bố của Altman về một “cuộc bùng nổ kỷ Cambri” nghe có vẻ sáo rỗng. Bởi bất kỳ công cụ nào được xây dựng dựa trên những động cơ méo mó của mạng xã hội sẽ không thể thực sự khơi gợi sáng tạo, mà chỉ giống như một loại thuốc gây nghiện tinh vi hơn. Dù Sora có thể mở ra một làn sóng kỹ thuật số mới, nó cũng đang có nguy cơ tiếp tục nuôi lớn nền kinh tế chú ý, thứ đã bóp méo trải nghiệm sống trên mạng của chúng ta.