Tổng thống Donald Trump đã tiến hành bước đi nhằm sa thải Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang (Fed) Lisa Cook sau khi bà từ chối yêu cầu từ chức của ông, liên quan đến cáo buộc từ một quan chức cấp cao trong chính quyền rằng bà khai man trong hồ sơ vay thế chấp. Động thái leo thang này mở đường cho một vụ kiện, qua đó sẽ quyết định mức độ kiểm soát của Nhà Trắng đối với ngân hàng trung ương Mỹ.

Trong bức thư ngày 25.8 đăng trên Truth Social, Trump nói ông có “nguyên nhân đầy đủ” để sa thải Cook, thừa nhận rằng theo luật Mỹ, Tổng thống cần có lý do hợp pháp để bãi nhiệm bà. Cook bị cáo buộc gian lận thế chấp bằng cách khai một ngôi nhà phụ thành nơi ở chính. Chưa có cáo trạng nào được đưa ra.

Động thái này có thể giúp Trump bổ nhiệm người mới vào Hội đồng Thống đốc Fed trong bối cảnh ông gây áp lực buộc Fed hạ lãi suất. Trump nhiều lần công kích Chủ tịch Fed Jerome Powell, người cũng từ chối yêu cầu từ chức của ông.

Nếu Cook kiện thì điều gì sẽ xảy ra?
Luật sư bào chữa nổi tiếng của Cook, Abbe Lowell, tuyên bố sẽ nộp đơn kiện để “thách thức hành động bất hợp pháp này.” Bà có thể ngay lập tức xin lệnh cấm tạm thời, nhằm ngăn việc sa thải trong lúc vụ kiện được xét xử.

Cả hai bên sẽ đệ trình lập luận, qua đó chính quyền Trump phải đưa thêm bằng chứng chống lại Cook, còn bà có thể lập luận việc sa thải mang động cơ chính trị và thiếu căn cứ.

Kết quả sẽ phụ thuộc vào việc Cook có thuyết phục được thẩm phán rằng bà và Fed sẽ chịu “tổn hại không thể khắc phục” nếu để việc sa thải diễn ra trong khi chờ xử lý vụ kiện hay không. Quyết định về lệnh cấm tạm thời, có thể được đưa ra nhanh chóng, sẽ có ý nghĩa quyết định vì phải mất nhiều tháng, thậm chí lâu hơn, tòa mới xét xử xong vụ việc.

Cook có thể đưa ra những lập luận nào?
Chưa rõ cáo buộc gian lận thế chấp có đủ để đáp ứng tiêu chuẩn “có nguyên nhân” (for cause) hay không. Chưa có cuộc điều tra chính thức, Cook chưa bị truy tố hay kết án. Nghĩa là cáo buộc của Trump vẫn chỉ là cáo buộc.

Cook có thể lập luận rằng cáo buộc chưa được chứng minh không thể là cơ sở hợp pháp cho việc sa thải, và hành vi bị cáo buộc xảy ra trước khi bà nhậm chức, không liên quan đến nhiệm vụ tại Fed.

Được Tổng thống Joe Biden bổ nhiệm năm 2022 với nhiệm kỳ đến năm 2038, Cook tuyên bố Trump không có lý do pháp lý để bãi nhiệm bà:
“Ông Trump cho rằng sa thải tôi ‘có nguyên nhân’ trong khi không hề có nguyên nhân nào theo luật, và ông ấy không có thẩm quyền làm vậy. Tôi sẽ không từ chức. Tôi sẽ tiếp tục thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ kinh tế Mỹ như từ năm 2022 đến nay.”

“Có nguyên nhân” theo luật nghĩa là gì?
Khoản 10 Đạo luật Cục Dự trữ Liên bang 1913 quy định các Thống đốc Fed có thể bị “bãi nhiệm vì nguyên nhân.” Nhưng luật không định nghĩa rõ ràng “nguyên nhân” là gì. Các luật khác thường coi “nguyên nhân” gồm ba khả năng: thiếu năng lực, lơ là nhiệm vụ, hoặc sai phạm trong khi thi hành công vụ. Chưa có sự đồng thuận về cách hiểu, nên thẩm phán sẽ phải quyết định liệu cáo buộc gian lận thế chấp có thuộc những trường hợp này không.

Tiền lệ pháp lý rất ít. Tòa án Tối cao chưa từng xét xem Tổng thống có đủ căn cứ để bãi nhiệm một quan chức theo tiêu chuẩn này hay chưa.

Vụ kiện có thể kéo dài không?
Có thể không. Cả hai bên đều có thể kháng cáo phán quyết về lệnh cấm tạm thời lên tòa phúc thẩm liên bang, nơi có thể xử gấp. Một hội đồng ba thẩm phán sẽ đưa ra quyết định, có thể sau một phiên điều trần.

Nếu đơn xin lệnh cấm tạm thời của Cook bị bác bỏ và phán quyết được giữ nguyên, việc sa thải sẽ có hiệu lực. Nếu được chấp thuận, Cook sẽ ở lại chức vụ trong khi vụ kiện tiếp diễn.

Cuối cùng, Tòa án Tối cao, với đa số bảo thủ 6-3 do Trump bổ nhiệm, có thể đưa ra quyết định dứt điểm. Nếu Tòa phán về lệnh cấm tạm thời, điều đó gần như giải quyết vụ việc trước khi xét xử đầy đủ.

Tòa án Tối cao đã nói gì trước đây?
Một gợi ý lớn đến hồi tháng 5, khi Tòa cho phép Trump sa thải quan chức ở hai cơ quan khác mà không cần lý do. Tuy nhiên, đa số thẩm phán nhấn mạnh quyết định đó không áp dụng cho Fed, gọi đây là “một thực thể bán công độc đáo.” Điều đó cho thấy Trump không thể tùy tiện sa thải quan chức Fed.

Lúc đó, Powell đang là mục tiêu công kích của Trump. Phán quyết được hiểu rằng ông có thể bị sa thải “có nguyên nhân,” nhưng không phải bất kỳ lúc nào. Với đa số bảo thủ, Trump có thể có lợi thế nếu vụ việc của Powell hoặc Cook được đưa lên Tòa Tối cao.

Cook bị cáo buộc gì?
Giám đốc Cơ quan Tài chính Nhà ở Liên bang (FHFA) Bill Pulte, một đồng minh thân cận của Trump, cáo buộc Cook khai man trong hồ sơ vay thế chấp hai bất động sản tại Michigan và Georgia, đều ghi là “nơi ở chính” để được hưởng lãi suất ưu đãi. Ông cho biết hai hồ sơ này được nộp cách nhau chỉ hai tuần.

Trong thư, Trump viết rằng thật “không thể tin nổi” khi Cook không biết yêu cầu về nơi ở chính trong hai hồ sơ vay thế chấp cùng năm. Ông nói hành vi này thể hiện “sự cẩu thả nghiêm trọng trong giao dịch tài chính, đặt dấu hỏi về kinh nghiệm và sự đáng tin cậy của bà với tư cách nhà quản lý tài chính.”

Chính quyền Trump cũng từng đưa ra cáo buộc tương tự đối với Thượng nghị sĩ California Adam Schiff và Tổng chưởng lý New York Letitia James, hai người đều bác bỏ sai phạm.

— Với sự hỗ trợ của Greg Stohr