Bạn có thể chưa từng nghe đến từ “clanker.” Thuật ngữ này bắt nguồn từ loạt phim Star Wars, nhưng gần đây đã được thế hệ Gen Z sử dụng như một cách châm biếm và miệt thị các hệ thống trí tuệ nhân tạo và robot.

Trên TikTok và Instagram, từ “clanker” đang lan truyền nhanh chóng trong các video thể hiện sự bức xúc với những vấn đề liên quan đến AI, từ nội dung rác tràn lan trên mạng, các chatbot có hành vi kỳ lạ cho đến những ứng dụng gợi lên cảm giác “phản địa đàng.” Theo dữ liệu từ Google Trends, lượt tìm kiếm từ khóa “clanker” đã tăng vọt trong mùa Hè năm nay, đặc biệt tại Úc, Trung Quốc và Mỹ. Với đà phát triển này, không ngạc nhiên nếu từ “clanker” được các từ điển lớn chọn làm “từ của năm.”

Thái độ phản đối AI vốn đã âm ỉ trong một số nhóm nhỏ, nhưng hiện nay đã lan rộng đến mức thế hệ trẻ phải nghĩ ra một từ lóng riêng để thể hiện sự khó chịu. Xu hướng này vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.

Tuần qua, ngành công nghiệp AI tiếp tục đối mặt với nhiều sóng gió. Một báo cáo từ Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) cho thấy 95% doanh nghiệp được khảo sát vẫn chưa nhìn thấy hiệu quả từ các khoản đầu tư vào AI tạo sinh. Kết quả này mở rộng từ nghiên cứu trước đó của McKinsey, theo đó gần 8 trong 10 công ty đã ứng dụng AI tạo sinh, nhưng phần lớn cho biết công nghệ này chưa mang lại “tác động đáng kể nào đến lợi nhuận.” Giá cổ phiếu công nghệ toàn cầu bị ảnh hưởng, nhưng biến động thị trường không thể phản ánh đầy đủ những kết luận phức tạp từ các nghiên cứu, cũng như thực tế rằng ngành AI vẫn đang ở giai đoạn đầu.

Trong khi đó, người tiêu dùng ngày càng tỏ ra mệt mỏi. Nhiều khảo sát chỉ ra rằng khi các công ty gắn nhãn “AI” lên sản phẩm, người tiêu dùng lại có xu hướng quay lưng. Mức độ lo ngại về những hệ lụy tiêu cực của AI đang tăng lên rõ rệt trong dư luận. Ngay cả tại Trung Quốc, nơi chính phủ thúc đẩy phát triển AI mạnh mẽ, sự tin tưởng vào công nghệ này cũng không còn vững chắc. Lưu lượng truy cập vào DeepSeek đã giảm mạnh kể từ khi mô hình này ra mắt vào tháng 1.

Thêm vào đó, tốc độ phát triển của ngành đã chững lại kể từ sau khi ChatGPT xuất hiện hơn hai năm trước. DeepSeek đến nay vẫn chưa tung ra mô hình R2 dù từng hứa sẽ ra mắt vào tháng 5. Các bản cập nhật gần đây cũng rất nhỏ giọt. Phản ứng nhạt nhòa trước màn ra mắt GPT-5 của OpenAI càng khiến nhiều người đặt câu hỏi: Liệu những cỗ máy này có thực sự “thông minh”? Trong khi đó, khả năng tiếp cận dữ liệu mới và năng lực tính toán, hai yếu tố cốt lõi của AI, đang ngày càng gặp nhiều giới hạn. Điều này đồng nghĩa với việc các đột phá công nghệ trong tương lai gần sẽ trở nên hiếm hoi hơn.

Trong cuốn sách Empire of AI xuất bản hồi tháng 5, nhà báo công nghệ Karen Hao đã chỉ trích quan điểm cho rằng cuộc đua phát triển AI là một phần tất yếu trong tiến trình tiến hóa của nhân loại.

“Các mô hình AI tạo sinh là những cỗ máy khổng lồ được xây dựng từ lượng dữ liệu, lao động, năng lượng tính toán và tài nguyên thiên nhiên chưa từng có,” bà viết. Hao cho rằng mọi thứ không nhất thiết phải diễn ra theo chiều hướng đó. Bà tin rằng làn sóng phản kháng có tổ chức, bao gồm giới sáng tạo, người lao động và các nhà hoạt động môi trường, sẽ sớm hình thành.

Không ai phủ nhận AI có thể làm thay đổi nhiều ngành công nghiệp. Nhưng điều đó không thể xảy ra nếu công chúng không đặt niềm tin vào công nghệ. Thay vì tiếp tục gắn nhãn “AI” lên mọi sản phẩm hoặc theo đuổi các dự án viển vông, các công ty công nghệ nên tập trung phát triển những ứng dụng thực tế, hữu ích và dễ tiếp cận hơn. Các nhà hoạch định chính sách cũng cần hành động sớm, thay vì chờ đến khi phản ứng tiêu cực của xã hội bùng nổ mới bắt đầu siết chặt giám sát.

Tuy vậy, thực tế là những làn sóng phản ứng hiện nay sẽ không ngăn được các công ty công nghệ và nhà đầu tư tiếp tục đổ hàng tỉ USD vào giấc mơ AI, giấc mơ từng được kỳ vọng sẽ thay đổi thế giới giống như cuộc cách mạng công nghiệp đã từng làm.

Dù vậy, làn sóng đó cho thấy AI sẽ không thể “thống trị mọi thứ,” dù đôi lúc có vẻ như nó đang tiến đến điều đó. Và bạn không cần chỉ tin lời tôi. Sau màn ra mắt gây thất vọng của GPT-5, CEO OpenAI Sam Altman đã có cuộc phỏng vấn hiếm hoi với báo chí. “Tôi cho rằng mọi người sẽ càng trân trọng nội dung do con người tạo ra,” ông nói. “Cá nhân tôi tin rằng những nội dung được viết, chọn lọc và kiểm tra bởi con người sẽ có giá trị ngày càng lớn.”

Ông ấy nói đúng. Rất nhiều người đã bắt đầu chán ngán lũ “clanker.”