Sri Lanka đã đạt được thỏa thuận vay ba tỉ đô la Mỹ từ quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) sau sáu tháng thương thuyết. Nhưng khó khăn sẽ nằm ở phần tiếp theo: Làm sao để nước này đạt được thỏa thuận về tái cấu trúc nợ và triển khai cải cách chính sách tiền tệ và thuế.

Hội đồng quản trị của IMF, tổ chức cho vay quốc tế có trụ sở tại Washington đã thông qua chương trình cứu trợ vào thứ Hai, để giúp Sri Lanka đối phó với tình trạng thiếu thực phẩm, lạm phát tăng cao, và kho ngoại hối cạn kiệt. Kể từ những năm 1960, đây là gói cứu trợ thứ 17 từ IMF cho quốc gia Nam Á này, trong đó đã có chín gói hoàn thành.

Cứ mỗi sáu tháng, chương trình cho vay kéo dài bốn năm này sẽ được đánh giá lại một lần. Tổng số tiền sẽ được phân bổ dựa trên khả năng đáp ứng các mục tiêu từ phía Sri Lanka, bao gồm đánh thuế tài sản và cam kết của chính quyền trong việc kìm chế lạm phát và thúc đẩy dự trữ ngoại hối.

Sau đây là những điểm chính bạn có thể cần biết:

Tái cấu trúc nợ

Sri Lanka cam kết trình kế hoạch tái cấu trúc nợ cho các chủ nợ vào cuối tháng 4 năm nay, tức họ còn hơn một tháng để làm việc với các cố vấn pháp lý và tài chính. Vấn đề then chốt là phần nợ bằng nội tệ có bao gồm trong tiến trình xem xét không.

Hãng đánh giá tín dụng Fitch Ratings cho rằng các cuộc thương thuyết về nợ có thể kéo dài bởi không phải tất cả các chủ nợ đều đồng ý thảo luận về các khoản vay của chính quyền bằng đồng nội tệ nước này.

Fitch đã hạ điểm tín dụng của các khoản nợ đồng rupee của Sri Lanka từ tháng 12 và nói khả năng vỡ nợ là có thể xảy ra.

Một số chủ nợ đánh giá mức dự báo của IMF nói rằng kinh tế Sri Lanka sẽ tăng trưởng khoảng 3% là bi quan. Họ tin kinh tế nước này sẽ tăng trưởng tốt hơn và đang cân nhắc đề xuất đổi các trái phiếu chính phủ đã không còn khả năng chi trả lấy những chứng khoán mới có dòng tiền gắn với tăng trưởng tương lai của Sri Lanka.

Trưởng phái bộ cấp cao của IMF Peter Breuer nói các điều khoản tái cấu trúc phải đáp ứng mục tiêu của tổ chức này nhằm khôi phục năng lực trả nợ. Nợ công của Sri Lanka theo đó cần giảm xuống dưới 95% GDP tới năm 2032, đồng thời chi phí để trả nợ phải giảm 17 tỉ đô la trong giai đoạn 2023 tới 2027.

Thâm hụt ngân sách và thuế tài sản

Sri Lanka đã thâm hụt tài chính trong suốt nhiều thập kỷ, do vay nợ và chi tiêu của chính phủ. Tình hình trở nên tồi tệ hơn trong đại dịch Covid-19, và mức thâm hụt vượt quá 10% GDP trong các năm 2020 và 2021 do chính phủ giảm thuế doanh nghiệp và thuế thu nhập, đồng thời lại tăng chi tiêu để kích thích kinh tế khi ngoại tệ thu được từ du lịch và kiều hối suy giảm.

Chương trình hiện tại của IMF yêu cầu Sri Lanka cam kết phải có thặng dư ngân sách tương đương 0,8% GDP vào năm tới, và 2,3% từ năm 2025 trở đi, so với mức thâm hụt 0,7% của năm nay.

Trước gói cứu trợ, chính quyền đã tăng thuế giá trị gia tăng, thuế nhiên liệu, thuế doanh nghiệp, và thuế thu nhập.

Tiếp theo chính quyền sẽ cải cách hệ thống thuế VAT và đánh thuế mới với tài sản và tài sản thừa kế trước năm 2025. Công tác chuẩn bị cho các cải cách thuế này sẽ bắt đầu từ giữa năm 2023.

IMF dự kiến những biện pháp này sẽ khiến tỉ lệ thuế so với GDP của Sri Lanka tăng lên thành ít nhất 14% vào năm 2025 so với 7,3% năm 2021 - mức vào loại thấp nhất thế giới.

Chính sách tiền tệ

Trong khi chính quyền chạy đua để có tiền trang trải chi tiêu công trong khủng hoảng kinh tế, chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương Sri Lanka dẫn tới lạm phát tăng mạnh, với mức tăng giá tiêu dùng được ghi nhận gần nhất lên tới 50%, cao nhất ở châu Á.

IMF hiện đang thúc đẩy hàng loạt cải cách để ngân hàng này phù hợp hơn với các tiêu chuẩn toàn cầu.

IMF muốn Sri Lanka thông qua luật về ngân hàng trung ương ở quốc hội nước này trong tháng 4, để tăng tính độc lập cho ngân hàng này.

Theo đó, sẽ không có đại diện chính quyền trong cả hội đồng điều hành lẫn hội đồng chính sách tiền tệ của ngân hàng.

Qua đó, hy vọng ngân hàng sẽ có thể có chính sách đối phó lạm phát và chính sách tỉ giá linh hoạt hơn. Mục tiêu của chương trình IMF là kéo lạm phát xuống trong khoảng mục tiêu 4-6% vào đầu năm 2025. IMF cũng muốn ngân hàng trung ương Sri Lanka sẵn sàng điều chỉnh chính sách trong các cuộc họp để xác định lãi suất cơ bản sắp tới.

Ngoài ra, ngân hàng cũng sẽ không được bơm tiền ra thị trường bằng cách mua trái phiếu chính phủ ở thị trường sơ cấp.

Dự trữ ngoại hối

Một ưu tiên nữa của Sri Lanka là xây dựng một thị trường ngoại khối giàu tính thanh khoản hơn cùng các hệ thống quản trị rủi ro ngoại hối đầy đủ hơn. Tuy nước này đã chuyển sang chính sách tỉ giá linh hoạt hơn trước, họ vẫn còn nhiều việc phải làm trong lĩnh vực này để thuyết phục được các đối tác.

IMF cho rằng nếu xét theo "các chỉ số cơ bản trng hạn" cũng như "các chính sách được triển khai như mong đợi" thì cán cân thanh toán quốc tế của Sri Lanka "yếu hơn mức kỳ vọng." 

Theo nội dung chương trình cứu trợ, Sri Lanka sẽ phải triển khai các biện pháp trong thời khủng hoảng kinh tế, bao gồm hạn chế về đổi ngoại tệ và nhập khẩu.

Ngân hàng trung ương Sri Lanka cũng cần phải tăng dự trữ ngoại hối. Vào thời điểm tháng 2.2023 năm nay, nước này chỉ còn 2,2 tỉ đô la Mỹ. Theo IMF, các biện pháp để Sri Lanka tăng ngoại hối bao gồm mua ngoại tệ trực tiếp ở mức cơ bản 1,4 tỉ đô la Mỹ trong năm nay, hỗ trợ một phần bởi nguồn tài chính mới, thặng dư tài khoản vãng lai không lãi suất, và những nguồn tiền khác.

Cải cách nhà nước

Cựu tổng thống Gotabaya Rajapaksa đã đề xuất giảm thuế mạnh trước khi thắng cử vào tháng 11.2019, để rồi 30 tháng sau, Sri Lanka chật vật do thu ngân sách giảm, giữa cuộc khủng hoảng kinh tế vì đại dịch và các sai lầm chính sách khác.

Rajapaksa buộc phải thôi chức sau những cuộc biểu tình khắp cả nước năm ngoái, nhưng nhiệm kỳ của ông đã gây ra nhiều nghi ngờ với năng lực hoạch định chính sách công của Sri Lanka.

IMF sẽ đánh giá các khoản cho vay dựa trên tiến bộ của nước này trong cải cách chống tham nhũng và quản trị nhà nước, cũng như trực tiếp đưa ra các khuyến nghị sẽ được công bố vào tháng 9 năm nay.

Cùng lúc đó, một số tổ chức xã hội dân sự đã gửi thư cho IMF bày tỏ lo ngại của họ về tác động đối với người dân Sri Lanka bởi chính sách "thắt lưng buộc bụng" này, đồng thời kêu gọi minh bạch hơn trong công tác phân bổ các khoản tiền vay.

- Hỗ trợ đưa tin bởi Asantha Sirimanne