Tháng 3 vừa qua, Quốc hội chỉ còn cách vài ngày nữa là rơi vào tình trạng đóng cửa một phần trước khi các nghị sĩ đạt được thỏa thuận chi tiêu nhằm tài trợ cho một số cơ quan. Đó lại là một minh chứng khác cho việc Quốc hội liên tục trì hoãn những quyết định khó khăn cho đến phút chót.

Giờ đây, với hạn chót ngày 1.10 đang đến gần, Quốc hội lại đứng trước một cuộc đối đầu mới về ngân sách. Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát đã thông qua dự luật chi tiêu tạm thời, kéo dài nguồn vốn đến 21.11. Tuy nhiên, để được thông qua tại Thượng viện, dự luật cần ít nhất tám phiếu ủng hộ từ phía Dân chủ. Các lãnh đạo Dân chủ yêu cầu bổ sung một số điều khoản về y tế vốn bị loại bỏ khỏi dự luật của Cộng hòa, bao gồm: gia hạn trợ cấp bảo hiểm y tế theo Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Giá cả phải chăng (ACA) – dự kiến hết hiệu lực cuối năm nay, đảo ngược cắt giảm ngân sách Medicaid ban hành đầu năm nay, và hạn chế quyền của Tổng thống Donald Trump trong việc từ chối chi tiêu ngân sách đã được Quốc hội phê chuẩn.

Trong cuộc gặp với ông Trump ngày 29.9, các lãnh đạo Quốc hội không đạt được tiến triển nào về dự luật chi tiêu ngắn hạn. Trump tỏ rõ thái độ cứng rắn, tuyên bố không nhượng bộ phe Dân chủ và thậm chí đe dọa sa thải hàng loạt công chức nếu chính phủ buộc phải đóng cửa.

Ký ức vẫn còn nguyên về đợt đóng cửa dài nhất trong lịch sử Mỹ – 35 ngày, từ cuối 2018 đến đầu 2019 – khi Trump khăng khăng đòi bổ sung 5,7 tỉ USD cho bức tường biên giới với Mexico.

Vì sao chính phủ Mỹ phải đóng cửa?
Ngân sách liên bang được vận hành dựa trên 12 dự luật chi tiêu hằng năm do Quốc hội thông qua và Tổng thống ký ban hành. Trong những năm tài khóa khi các dự luật này không được thông qua trước ngày 1.10 – thời điểm bắt đầu năm tài khóa mới – Quốc hội và Tổng thống sẽ duy trì hoạt động chính phủ bằng cách gia hạn chi tiêu hiện hành, gọi là “nghị quyết tiếp tục” (CR). Nếu không đạt được thỏa thuận CR, chính phủ sẽ rơi vào tình trạng “thiếu ngân sách” và nhiều cơ quan liên bang phải dừng hoạt động. Năm tài khóa 2025, Quốc hội đã ba lần thông qua giải pháp tạm thời, lần gần nhất vào tháng 3.

Đã bao nhiêu lần xảy ra tình trạng này?
Kể từ 1981 đã có 14 lần chính phủ Mỹ đóng cửa, kéo dài từ một ngày đến 35 ngày (2018–2019). Trước đó, trong các giai đoạn thiếu ngân sách, hầu hết cơ quan vẫn hoạt động và được chi trả bù sau khi có thỏa thuận.

Đóng cửa chính phủ nghĩa là gì?
Điều này đồng nghĩa nhiều, nhưng không phải tất cả, các hoạt động liên bang bị đình chỉ; nhiều, nhưng không phải tất cả, công chức bị nghỉ việc tạm thời. Những dịch vụ được coi là “thiết yếu” như an ninh, an toàn công cộng vẫn tiếp tục, song nhân viên phải làm việc không lương cho đến khi ngân sách được khơi thông. Luật năm 2019 đảm bảo công chức liên bang bị nghỉ việc sẽ được trả bù sau khi chính phủ mở cửa trở lại.

Ai được coi là nhân sự “thiết yếu”?
Quyết định này tùy thuộc vào các quan chức chính trị do Trump bổ nhiệm. Các bộ, ngành liên bang và lãnh đạo của họ có quyền định đoạt nhân sự nào đi làm, ai phải nghỉ. Về lý thuyết, công chức đi làm trái quy định trong thời gian đóng cửa có thể bị phạt hoặc truy tố theo Đạo luật Chống chi vượt ngân sách.

Dịch vụ nào sẽ bị đình chỉ?
Dễ thấy nhất là các công viên quốc gia, bảo tàng Smithsonian ở Washington phải đóng cửa, việc xử lý hộ chiếu, visa bị chậm trễ. Giám sát thị trường phái sinh tài chính và điều tra khiếu nại dân quyền lao động có thể bị ngưng. Các báo cáo kinh tế từ Bộ Lao động và Bộ Thương mại có thể bị hoãn. Bộ Tài chính cho biết đa số hoạt động thuế sẽ dừng lại, điện thoại hỗ trợ không được trả lời, hoàn thuế bị chậm nếu không khai trực tuyến.

Những hoạt động nào không bị ảnh hưởng?
Hoạt động quân sự, kiểm soát không lưu, chăm sóc cựu chiến binh, điều tra tội phạm liên bang vẫn tiếp tục. Quân đội Mỹ vẫn làm việc nhưng không có lương, như trong đợt 2019 khi kiểm soát viên không lưu dọa đình công sau một tháng làm việc không lương, buộc chính phủ sớm mở lại. Dịch vụ bưu chính và Cục Dự trữ Liên bang có nguồn tài chính riêng nên không chịu tác động trực tiếp.

Hợp đồng liên bang sẽ thế nào?
Các doanh nghiệp phụ thuộc vào hợp đồng chính phủ – từ SpaceX của Elon Musk đến dịch vụ vệ sinh các tòa nhà liên bang – sẽ mất doanh thu. Nhân viên hợp đồng dịch vụ thường bị cho nghỉ mà không được trả bù.

Các khoản chi trả của chính phủ có bị ảnh hưởng?
Các chương trình an sinh như Social Security, Medicare được xếp vào chi tiêu bắt buộc, không cần phê chuẩn hằng năm để tiếp tục chi trả. Tuy nhiên, trong đợt đóng cửa 1996, dù chi trả hưu trí vẫn được duy trì, nhưng nhân viên xử lý hồ sơ mới, thay đổi địa chỉ hay cấp thẻ mới đã bị cho nghỉ. Trong giai đoạn 2018–2019, Bộ Nông nghiệp phải dựa vào điều khoản đặc biệt từ nghị quyết chi tiêu trước đó để tiếp tục phát hành tem phiếu lương thực.