Thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đang trên đà phá vỡ nhiều kỷ lục, và có nhiều bằng chứng rõ ràng cho thấy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn gắn bó chặt chẽ với nhau (bất chấp luận điệu gay gắt về an ninh quốc gia ở Washington và thảo luận "tách rời kinh tế" trong giới chính trị gia).

Tính đến tháng 11.2022, dữ liệu từ chính phủ Mỹ cho thấy xuất nhập khẩu hai chiều đạt mức cao nhất từ trước đến nay, hoặc ít nhất cũng gần đạt mức cao nhất trong báo cáo được công bố ngày 7.2 vừa qua. Còn trong số liệu cả năm vừa được Trung Quốc công bố, thương mại song phương với Mỹ đạt khoảng 760 tỉ đô la Mỹ.

Một vài lưu ý: Thương mại hai nước chậm lại vào cuối năm, khi nhu cầu nhập khẩu của Mỹ hạ nhiệt và Trung Quốc gặp khó khăn trong việc quản lý lệnh hạn chế phòng chống dịch Covid-19. Ngoài ra, dữ liệu trên không được điều chỉnh theo lạm phát, nghĩa là con số đồng đô la cao hơn không đồng nghĩa hàng hóa xuất đi nhiều hơn.

 Tuy nhiên, đây là con số đáng kinh ngạc trong thời kỳ chính sách cứng rắn với Trung Quốc được xem là cách nhanh nhất để đạt được sự đồng thuận của lưỡng đảng. Dữ liệu minh họa mức độ phụ thuộc lẫn nhau giữa hai nước, ngay cả khi Mỹ tìm cách kìm hãm bước tiến công nghệ của Trung Quốc, còn Bắc Kinh cố gắng chống lại ảnh hưởng toàn cầu của Washington. 

Dẫu quan hệ giữa hai nước có xu hướng ấm dần lên, nhờ cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa tổng thống Joe Biden và chủ tịch Tập Cận Bình hồi tháng 11.2022, và kế hoạch tổ chức nhiều cuộc gặp cấp cao hơn,  bao gồm chuyến thăm Trung Quốc của ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken năm nay.

Nhưng những mâu thuẫn vẫn khó lòng giải quyết, bao gồm yêu sách về lãnh thổ của Trung Quốc ở biển Đông và mục tiêu thống nhất với Đài Loan, cũng như sự quyết liệt của Mỹ trong việc kiềm chế khả năng tiếp cận công nghệ của Trung Quốc.

“Liệu hai nước có thể vừa diễn ra cuộc chiến công nghệ vừa duy trì quan hệ thương mại mạnh mẽ trong lĩnh vực khác không? Về cơ bản, tôi nghĩ là được,” David Dollar, chuyên viên chính sách đối ngoại tại viện Brookings cho biết.

“Lý do là dựa trên hiệu quả kinh tế, đó là điều các doanh nghiệp muốn, việc này giúp họ có khả năng cung cấp hàng hóa và dịch vụ cho người tiêu dùng.” Chính sách “Tách rời kinh tế hà khắc” như một số giới chức ở Washington kêu gọi có “tác động tiêu cực lớn đến mức sống của người dân Mỹ,” Dollar nói. “Tôi không nghĩ chính sách của Mỹ đi theo hướng đó, bất kể lời ngoa ngôn nào.”

Trung Quốc cũng có tính  toán tương tự, khi xuất khẩu chiếm gần 20% tổng sản phẩm quốc nội, gần gấp đôi tỷ lệ ở Mỹ. Như vậy, thương mại với Trung Quốc còn là động cơ quan trọng thúc đẩy thịnh vượng kinh tế, giúp củng cố vị thế của chính quyền.

Trước nguy cơ này, có lẽ không ngạc nhiên khi thương mại song phương vẫn được duy trì sau khi chính sách thuế quan từ thời cựu tổng thống Donald Trump được người kế nhiệm Joe Biden giữ nguyên. Chính quyền tổng thống Biden đưa ra một loạt biện pháp nhằm “dìm” khả năng phát triển chất bán dẫn tiên tiến và hệ thống trí tuệ nhân tạo của Trung Quốc. Quốc hội Mỹ cũng thông qua luật nhắm vào điều các nhà lập pháp cho là vi phạm nhân quyền ở Trung Quốc, đồng thời thúc đẩy hoạt động sản xuất chip của Mỹ.

“Đây là cuộc chiến giành ưu thế về công nghệ”, Mike Burns, cổ đông tại Murray Hill – quỹ đầu tư vốn cổ phần cá nhân và đầu tư mạo hiểm tập trung vào chất bán dẫn, cho biết. Ông nói, điều này không hẳn dẫn đến rạn nứt thương mại rộng khắp do mục tiêu của hai nước khác nhau — với Mỹ là dẫn đầu về công nghệ, với Trung Quốc là tự chủ công nghệ— và không loại trừ lẫn nhau. 

Dẫu vậy, hai nước vẫn có nguy cơ xung đột. Burns nói: “Mỹ phải cẩn trọng trong việc duy trì vai trò lãnh đạo, không tạo ra mối đe dọa hiện sinh đối với Trung Quốc khi ngăn chặn khả năng tự chủ công nghệ bán dẫn tiềm năng của nước này”.

Căng thẳng chính trị gia tăng những năm gần đây có thể tác động lớn tới dòng vốn cố định hơn là thương mại. Các công ty Mỹ chậm đầu tư mới vào Trung Quốc. Với nhiều người, “việc tính toán rủi ro/lợi ích nghiêng về việc tiếp tục đầu tư vào Trung Quốc”, Thilo Hanemann, nhà phân tích theo dõi tình hình đầu tư trực tiếp Mỹ-Trung của công ty nghiên cứu Rhodium cho biết.

Theo ông, doanh nghiệp lo ngại triển vọng tăng trưởng của chính Trung Quốc, cũng như căng thẳng địa chính trị gia tăng. “Chúng tôi thực sự thấy nhà đầu tư đang rút tiền.” Một số chuyển hướng đến những nước như Mexico và Việt Nam, qua đó giúp các nước này giành được thị phần lớn hơn trong thị trường nhập khẩu Mỹ mà Trung Quốc là bên chịu thiệt. (Trong quá trình này, doanh nghiệp Trung Quốc cũng tìm kiếm địa điểm xây dựng nhà máy mới tại các nước vừa nêu để né tránh hàng rào thuế quan của Mỹ.) 

Trong khi đó, đầu tư của Trung Quốc vào Mỹ chậm lại đáng kể sau đợt tăng mạnh từ năm 2014 đến 2016. Hanemann cho rằng đợt tăng đỉnh điểm này do thay đổi luật của Trung Quốc năm 2014, khi cho phép công ty trong nước tự do đầu tư dự án ra nước ngoài, dẫn đến tình trạng thu mua vô tội vạ các công ty và bất động sản Mỹ. 

Tuy nhiên, các tập đoàn lớn của Mỹ rót nhiều vốn vào Trung Quốc dường như không có ý định rời đi— và nhiều công ty sẵn sàng tiếp tục đổ tiền vào. “Lộng ngữ về tách rời kinh tế tiếp tục xa rời thực tế”, theo Ali Wyne, chuyên viên phân tích tại Eurasia - công ty tư vấn về rủi ro chính trị và là tác giả cuốn sách mới xuất bản về mối quan hệ Mỹ-Trung.

Mỹ và Trung Quốc “sẽ khó tách rời hoàn toàn liên kết kinh tế, nếu không muốn nói là không thể”.

Hỗ trợ bởi Alex Tanzi và James Mayger