“Đứa con cưng” của ngành công nghiệp game năm 2025 là một tựa game thuộc thể loại nhập vai kiểu Nhật (JRPG). Chỉ có một vấn đề: Nó không đến từ Nhật Bản.

Clair Obscur: Expedition 33, do studio nhỏ Sandfall Interactive của Pháp phát triển, được làm với kinh phí khiêm tốn chỉ khoảng 10 triệu USD. Tuần trước, tại lễ trao giải Game Awards ở Los Angeles, sự kiện được xem như giải Oscar của ngành game, đạo diễn Guillaume Broche khi lên nhận giải cao nhất đã đặc biệt nhắc đến Hironobu Sakaguchi, cha đẻ của Final Fantasy, người truyền cảm hứng để ông theo đuổi con đường làm game.

Có lẽ giờ đây con đã hơn cha. Những người kế nhiệm Sakaguchi tại Square Enix đang vật lộn với tựa game của mình. Chỉ trong vài tháng, Clair Obscur đã bán chạy hơn Final Fantasy XVI ra mắt năm 2023, phần mới nhất của loạt game lừng danh một thời. Square Enix hiện chới giữa làn sóng sa thải và dự án bị hủy bỏ, và tháng trước công ty này gần như phải giảm một nửa dự báo lợi nhuận ròng cho năm nay.

Những khó khăn đó đã thu hút sự chú ý của quỹ đầu tư chủ động 3D Investment Partners. Sau khi nâng tỷ lệ sở hữu lên hơn 15%, 3D hiện là cổ đông lớn thứ hai của Square Enix. Trong một tài liệu dài 100 trang gửi ban lãnh đạo hồi tháng 9 nhưng chỉ mới được công bố tuần trước, 3D cáo buộc ban điều hành đã để công ty rơi vào tình trạng “trì trệ rõ rệt cả về tăng trưởng doanh thu lẫn lợi nhuận”, đồng thời thách thức họ “một lần nữa khiến chúng tôi bất ngờ, rung động và khơi lại niềm đam mê từng có.”

Cá nhân tôi không mấy tin tưởng về loạt chiến dịch của các nhà đầu tư chủ động tại Nhật Bản hiện nay, thường chỉ nhắm đến lợi ích tăng giá cổ phiếu ngắn hạn và bỏ qua hệ quả dài hạn. Điều này lại càng có phần khập khiễng khi cổ phiếu Square Enix vừa mới chỉ đạt đỉnh lịch sử vài tháng trước.

Dẫu vậy, mục tiêu mà 3D nhắm tới lại có thể là đúng. Square Enix đang sa sút và là một trong số ít các công ty game không tận dụng được làn sóng bùng nổ hậu Covid, với mức tăng cổ phiếu kém xa các đối thủ trong nước.

Cộng đồng game thủ từ lâu đã có nhận định, và 3D đã khéo léo nắm bắt điều này, rằng lý do những tựa game như Clair Obscur bán chạy hơn sản phẩm của chính “ông tổ” mảng JRPG nằm ở chỗ ban lãnh đạo Square Enix đã tập trung nguồn lực vào sai lĩnh vực. Những năm gần đây, các CEO của công ty thường gây chú ý khi ủng hộ blockchain, NFT hay metaverse, những trào lưu “thời thượng” nghe có vẻ hấp dẫn với nhà đầu tư nhưng hiếm khi tạo ra được các trò chơi thực sự hay.

Ban lãnh đạo hiện tại vẫn đi theo lối mòn đó. Trong bản cập nhật kế hoạch trung hạn gần đây, Square Enix nhấn mạnh mục tiêu tự động hóa 70% khâu kiểm thử chất lượng vào cuối năm 2027. Đây là một ý tưởng không tồi (debug vốn là công đoạn nhàm chán nhất của phát triển game), nhưng việc nó được đặt ngay đầu bản trình bày lại khiến nhiều người lo rằng công ty đang chưa đặt đúng trọng tâm vào bản thân các trò chơi. Việc CEO Takashi Kiryu xuất thân từ tập đoàn quảng cáo Dentsu, chứ không phải từ ngành game, cũng khiến nhiều người lo lắng Square Enix đã “lạc lối”. Nói cách khác, bạn sẽ không bao giờ nghe những người làm Clair Obscur bàn về NFT hay AI.

Bên cạnh doanh số đáng thất vọng của các thương hiệu lâu năm, ban lãnh đạo Square Enix còn đứng sau những “thảm họa” mới đầy tốn kém, như game dịch vụ nửa vời Marvel’s Avengers hay Forspoken, tựa action RPG bị chê bai dữ dội vì kịch bản quá đỗi gượng gạo. Nhiều dự án khác thậm chí chưa từng được ra mắt. Theo 3D, Square Enix chi nhiều tiền hơn hẳn các đối thủ cho việc hủy bỏ những dự án game chưa kịp ra mắt.

Một khoảnh khắc khác tại lễ Game Awards tuần trước càng cho thấy Square Enix đã tụt lại phía sau. Amazon đã chọn sự kiện này để công bố một phần Tomb Raider mới, được “chống lưng” bởi loạt phim truyền hình sắp ra mắt dựa trên thương hiệu này, do biên kịch đình đám Phoebe Waller-Bridge chấp bút. Square Enix từng mua bản quyền Tomb Raider, một trong những thương hiệu game nổi tiếng nhất thế giới, vào năm 2009. Thế nhưng ba năm trước, họ lại bán nó cùng nhiều thương hiệu khác như Hitman và Deus Ex với mức giá chẳng khác nào “bán tháo” đúng thời điểm thị trường game bắt đầu nóng lên.

Hiện nay, Nintendo và Sony là những cái tên đang được hưởng lợi từ việc chuyển thể các thương hiệu game sang phim điện ảnh và truyền hình. Sự vắng mặt của Square Enix lại càng trớ trêu hơn khi họ từng là một trong những công ty đầu tiên vạch ra chiến lược đó từ cuối thập niên 1990 và đầu những năm 2000.

Dù việc không còn níu giữ những tài sản mà họ không thể khai thác hiệu quả sẽ giúp Square Enix “nhẹ gánh” hơn. Nhưng đổi lại, công ty đang sở hữu một danh mục trò chơi quá thiên về game nhập vai, đúng thời điểm các đối thủ mới nổi sẵn sàng chiếm lĩnh thị phần. Ban lãnh đạo cam kết với nhà đầu tư rằng hãng đang trong giai đoạn ba năm “tái khởi động và thức tỉnh”, sau đó sẽ quay lại quỹ đạo tăng trưởng. 3D vẫn rất hoài nghi.

Clair Obscur đã cho cả thế giới thấy JRPG vẫn còn sức hút. Câu hỏi đặt ra cho Square Enix là liệu họ có còn nhớ cách tạo ra phép màu đó hay không.