Quyết định áp mức phí 100.000 USD đối với các đơn xin visa H-1B mới của tổng thống Donald Trump đang đẩy chính sách nhập cư lao động tay nghề cao của Mỹ vào giai đoạn biến động sâu sắc. Sau khi một thẩm phán liên bang bật đèn xanh cho chính quyền triển khai biện pháp này, tranh luận không còn chỉ xoay quanh khía cạnh pháp lý, thay vào đó, là câu hỏi: Ai được hưởng lợi, ai sẽ chịu thiệt, và nước Mỹ sẽ đứng đâu trong cuộc đua thu hút nhân tài toàn cầu tới đây.

Ngày 23.12, theo Bloomberg, thẩm phán tòa án Liên bang Mỹ Beryl Howell phán quyết rằng chính quyền ông Trump có thể tiếp tục áp dụng mức phí 100.000 USD cho các hồ sơ visa H-1B mới. Bà bác bỏ đơn kiện của Phòng Thương mại Mỹ, cho rằng sắc lệnh của tổng thống được ban hành dựa trên “sự ủy quyền rõ ràng của luật liên bang”. Theo lập luận của tòa, Quốc hội đã trao cho tổng thống "thẩm quyền hành động theo cách mà ông cho là cần thiết khi đối mặt với những vấn đề liên quan đến an ninh kinh tế và quốc gia," theo bài báo trên Bloomberg của tác giả Madlin Mekelbrug .

Phán quyết này đã hỗ trợ ông Trump rất nhiều trong việc siết chặt nhập cư và ưu tiên tuyển dụng lao động trong nước. Nhưng với cộng đồng doanh nghiệp Mỹ, nhất là các công ty công nghệ, đây lại là thảm họa khi họ phụ thuộc nhiều vào nguồn nhân lực có tay nghề cao từ nước ngoài.

Phòng Thương mại Mỹ cho rằng, mức phí mới khiến visa H-1B trở nên quá đắt đỏ, vượt quá khả năng chi trả của nhiều doanh nghiệp. Trong tuyên bố sau phán quyết, phó chủ tịch điều hành Daryl Joseffer cho biết cơ quan này “thất vọng” và đang cân nhắc các lựa chọn pháp lý tiếp theo nhằm bảo đảm chương trình H-1B vận hành theo đúng tinh thần mà Quốc hội đề ra: Giúp doanh nghiệp Mỹ tiếp cận nguồn nhân tài toàn cầu để phát triển.

Dù vậy, phán quyết của thẩm phán Howell mới chỉ là một phần trong bức tranh pháp lý rộng hơn. Ít nhất hai vụ kiện khác vẫn đang được xem xét, trong đó có đơn kiện của nhóm 19 tổng chưởng lý bang tập trung vào tác động đối với khu vực công, đặc biệt là mảng y tế và giáo dục, cùng một vụ kiện khác tại California do một công ty cung ứng điều dưỡng toàn cầu và các công đoàn khởi xướng. Vì vậy, không loại trừ khả năng một tòa án khác sẽ tạm thời chặn chính sách này trong những tháng tới, trước khi vụ việc có thể được đưa lên tòa án Tối cao Mỹ.

Visa H-1B từ lâu đã được xem như trụ cột của hệ thống nhập cư theo diện việc làm tại Mỹ, cho phép doanh nghiệp tuyển dụng lao động nước ngoài có bằng đại học cho các vị trí chuyên môn cao. Chương trình này được sử dụng rộng rãi trong các ngành công nghệ, tài chính, y tế và giáo dục, trong đó Amazon, Microsoft, Meta, Apple, Google và Tata Consultancy Services là những doanh nghiệp sử dụng visa H-1B nhiều nhất.

Hồi tháng 9, ông Trump ký sắc lệnh tăng phí xin visa H-1B nhằm ngăn chặn tình trạng lạm dụng chương trình và bảo vệ cơ hội việc làm của người Mỹ. Chính quyền lập luận rằng mức phí cao sẽ buộc doanh nghiệp cân nhắc kỹ càng hơn trước khi tuyển lao động nước ngoài, qua đó khuyến khích họ tìm kiếm nguồn nhân lực trong nước, nhất là trong bối cảnh tỉ lệ thất nghiệp của ngành công nghệ đang tăng, một phần do tác động của AI.

Tuy nhiên, nhiều luật sư và chuyên gia lao động cảnh báo cú sốc chi phí này có thể phản tác dụng. Theo ông Michael Wildes, đối tác điều hành của hãng luật nhập cư Wildes and Weinberg, chính sách mới sẽ khiến các nhà tuyển dụng Mỹ dè dặt hơn. Ông cho rằng việc dựng rào cản tài chính quá cao sẽ khiến Mỹ tự thu hẹp nguồn nhân tài chất lượng cao, trong bối cảnh một thế hệ lao động trình độ cao có thể bỏ qua Mỹ để đến Canada hoặc châu Âu.

Trên thực tế, tác động của mức phí 100.000 USD này sẽ không đồng đều. Các tập đoàn công nghệ lớn có khả năng hấp thụ chi phí (hoặc có thể tìm kiếm các quy định miễn trừ), theo Michael Dang, chuyên gia phân tích tại Washington của Bloomberg Economics, nhưng các nhà cung cấp nhỏ hơn và những ngành công nghiệp như sản xuất bán dẫn có thể không làm được điều đó, và do vậy sẽ chịu tổn thương từ chính sách mới của ông Trump. Trong những ngành như y tế và giáo dục, nơi nhiều bệnh viện và trường học phụ thuộc vào nguồn lao động H-1B để bù đắp tình trạng thiếu nhân lực, việc chi phí tăng cao có thể buộc họ phải thu hẹp quy mô hoặc thay đổi mô hình hoạt động.

Song song với việc tăng phí, bộ An ninh Nội địa Mỹ cũng thông báo kế hoạch thay thế hệ thống xổ số visa H-1B bằng cơ chế lựa chọn có trọng số dựa trên mức lương, nhằm ưu tiên lao động kỹ năng cao và hạn chế tình trạng tuyển dụng lao động nước ngoài với mức lương rẻ hơn. Việc xem xét áp dụng mức lương sàn cho thấy chương trình H-1B đang đứng trước khả năng được tái cấu trúc toàn diện.

Ngành công nghệ Mỹ đã bắt đầu thích nghi với xu hướng này. Chẳng hạn như Google đang đẩy mạnh các hồ sơ PERM để giúp nhân viên chuyển từ visa H-1B sang thẻ xanh, qua đó giảm rủi ro từ những thay đổi chính sách trong tương lai. Nhiều tập đoàn khác cũng đang cân nhắc việc đưa hoạt động tuyển dụng sang các quốc gia khác, nơi có chi phí và rào cản pháp lý thấp hơn.

Tác động của chính sách này không chỉ giới hạn trong nước Mỹ. Với vai trò là quốc gia có số lượng người được cấp visa H-1B lớn nhất, khoảng 70% visa H-1B, Ấn Độ được dự báo sẽ chịu ảnh hưởng đáng kể, khi các tập đoàn IT phải gánh thêm chi phí cho hàng ngàn nhân sự tại Mỹ, trong khi làn sóng bất ổn làm gia tăng lo ngại trong giới chuyên gia.

Dù vậy, một số nhà phân tích cho rằng về dài hạn, chính sách này có thể vô tình thúc đẩy dòng đầu tư quay trở lại Ấn Độ, khi các doanh nghiệp mở rộng các trung tâm dịch vụ cao cấp và R&D, qua đó giữ lại nhiều công việc có giá trị gia tăng cao trong nước.

Khi các vụ kiện vẫn tiếp diễn và chính sách nhập cư tiếp tục là một chủ đề chính trị gây tranh cãi tại Mỹ, visa H-1B đang trở thành phép thử đối với chiến lược lao động và đổi mới của nước này. Vấn đề là liệu những rào cản tài chính cao chót vót này có thực sự đang bảo vệ người lao động trong nước không, hay ngược lại, sẽ khiến Mỹ đánh mất lợi thế trong cuộc cạnh tranh tranh giành nhân tài hiện nay.