Sau khi bị OpenAI bất ngờ vượt mặt với sự ra mắt của ChatGPT, Alphabet đã làm được điều mà ít ai ngờ tới: Bắt kịp đối thủ. Các mô hình trí tuệ nhân tạo của Google hiện đang được đánh giá là ngang ngửa với ChatGPT. Tuy nhiên, việc liệu Google có đạt được bước tiến đó một cách công bằng hay không vẫn là câu hỏi còn bị bỏ ngỏ. Nếu câu trả lời là “không,” công ty có thể sẽ bị các cơ quan quản lý yêu cầu thay đổi cách vận hành để đảm bảo sự công bằng, và điều đó có thể ảnh hưởng không nhỏ đến tham vọng AI của Google.

Hiện tại, giới chức châu Âu đang điều tra việc Google triển khai hai tính năng mới là AI Overviews và AI Mode. Đây là những công cụ vừa được tích hợp vào công cụ tìm kiếm vốn đang thống lĩnh thị trường. Cuộc điều tra nhằm làm rõ liệu Google có đang áp đặt những điều khoản bất lợi lên các nhà xuất bản nội dung, đồng thời tạo ra lợi thế không công bằng cho các mô hình AI của mình hay không.

Trong khi các đối thủ như OpenAI, Anthropic và Amazon phải chi hàng trăm triệu USD để mua bản quyền nội dung từ các nhà xuất bản nhằm huấn luyện AI, Google lại có một lợi thế mà không ai sánh được. Đó là quyền truy cập gần như toàn bộ Internet thông qua Googlebot, chương trình tự động thu thập dữ liệu từ các trang web để lập chỉ mục, rồi đưa vào kho dữ liệu tìm kiếm khổng lồ của Google.

Không chỉ nhằm phục vụ mục đích tìm kiếm, Googlebot còn được dùng để huấn luyện các mô hình AI như chatbot Gemini và tính năng AI Overviews. Trong khi các công ty khác phải bỏ tiền để được tiếp cận dữ liệu chất lượng cao, Google lại có được nguồn dữ liệu đó không tốn một xu. Điều đáng lo là nhiều chủ trang web đã ghi nhận lượng truy cập sụt giảm rõ rệt, vì người dùng chỉ cần đọc phần tóm tắt do AI tạo ra thay vì nhấp vào các liên kết như trước. Có lẽ câu đùa rằng “nơi giấu xác tốt nhất là trang hai của Google” đã lỗi thời, vì giờ đây người dùng thậm chí còn không kéo xuống hết trang đầu khi AI Overviews đã nằm chễm chệ ngay ở phía trên.

Trong tình thế đó, các nhà xuất bản rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan. Nếu chặn Googlebot, trang web của họ gần như biến mất khỏi kết quả tìm kiếm. Nhưng nếu cho phép Google sử dụng nội dung để huấn luyện AI, họ sẽ không được trả phí. Trớ trêu hơn, Google từng thừa nhận trước tòa rằng công ty vẫn tiếp tục dùng dữ liệu để huấn luyện AI, ngay cả khi một trang web đã từ chối cho phép.

“Google hành xử như thể họ có quyền lực tuyệt đối với toàn bộ nội dung trên thế giới, dù không trả tiền,” CEO Cloudflare Matthew Prince phát biểu tại hội nghị Bloomberg Tech Summit hồi đầu năm.

Prince đang vận động giới chức châu Âu áp dụng một giải pháp đơn giản nhưng hợp lý: Buộc Google chỉ được dùng Googlebot cho mục đích tìm kiếm, và phải tạo ra một công cụ thu thập dữ liệu riêng dành cho việc huấn luyện AI. Khi đó, các nhà xuất bản có thể chủ động từ chối hoặc yêu cầu được trả phí. Giải pháp này không hề cản trở sự phát triển của AI. Nếu Nvidia có thể tính phí cho chip, kỹ sư được trả công cho chất xám, thì các nhà xuất bản cũng có quyền thu tiền từ nội dung mà họ tạo ra.

Về mặt kỹ thuật, Google hoàn toàn có thể tạo ra một công cụ thu thập dữ liệu mới với định danh riêng để các trang web dễ dàng cho phép hay từ chối. Tuy nhiên, Alphabet sẽ không dễ dàng chấp nhận điều này. Việc phải đàm phán và trả tiền cho dữ liệu huấn luyện như các đối thủ là điều họ không muốn xảy ra, nhất là khi công ty đang được hưởng lợi thế độc quyền khi nắm đến 90% lượng tìm kiếm toàn cầu, đến mức cái tên Google đã trở nên đồng nghĩa với “tìm kiếm”.

Cũng đừng quên, không phải tự nhiên mà Google có được vị thế này. Theo tài liệu được trình bày tại tòa, chỉ riêng trong năm 2022, công ty đã trả cho Apple tới 20 tỉ USD để trở thành công cụ tìm kiếm mặc định trên iPhone, bên cạnh nhiều thỏa thuận tương tự với các trình duyệt khác.

Lẽ ra sự bùng nổ của AI đã phải tạo ra một thị trường đầy cạnh tranh, nơi hàng trăm công ty mới có cơ hội vươn lên, giống như thời kỳ dotcom trước đây. Nhưng thay vào đó, lợi nhuận lại tiếp tục chảy về tay những gã khổng lồ như Google. Việc tận dụng Googlebot cho nhiều mục đích chỉ là ví dụ mới nhất cho thấy cách công ty này đang khai thác vị thế độc quyền để củng cố thêm quyền lực của mình.

Google cho rằng cuộc điều tra của EU “có nguy cơ kìm hãm sự đổi mới trong một thị trường ngày càng cạnh tranh hơn.” Nhưng thực tế lại cho thấy điều ngược lại. Chính lợi thế “ngầm” đó đã giúp Google bắt kịp đối thủ nhanh đến vậy, và lợi thế đó cần phải bị loại bỏ.