Ngày 5.3.2023, đúng một tuần trước lễ trao giải Oscar, giới tinh hoa trong ngành viết kịch bản ở Hollywood tề tựu về khách sạn Fairmont Century Plaza, gần Beverly Hills, để tham gia buổi lễ vinh danh của riêng họ: Lễ trao giải của hội Biên kịch Mỹ (Writers Guild Awards) lần thứ 75.

Trong một diễn biến dự báo trước chiến thắng vang dội ở Oscar, bộ phim "vô lý" và "không thể xếp loại" Everything Everywhere All At Once của Daniel Kwan và Daniel Scheinert giành giải thưởng vinh dự nhất tối hôm đó: Kịch bản gốc xuất sắc nhất.

Khi nhận phần thưởng, Kwan đã nói lời cảm ơn với một nhân vật khác thường: “Đội trưởng canh đình công” của ông, một đồng nghiệp đang giám sát việc chuẩn bị cho khả năng các tác giả kịch bản đứng đằng sau gần như mọi chương trình truyền hình, phim điện ảnh, và phim dài tập ở Mỹ, sẽ đình công.

“Nếu các bạn vẫn chưa có cho mình một người như vậy, hãy tìm ngay đi,” Kwan nói với đám đông trong khán phòng. “Hãy đưa họ xuống địa ngục.”

Hội Biên kịch Mỹ (WGA - Writers Guild of America), tổ chức công đoàn gồm 25 ngàn tác giả kịch bản phim truyện, truyền hình và phát thanh, sẽ bắt đầu thương lượng từ ngày 20.3.2023 với liên minh Các nhà sản xuất Phim điện ảnh và Truyền hình, đại diện cho các nhà đài.

Khiếu nại chính của WGA là việc sự phổ biến của các nền tảng xem nghe trực tuyến (streaming) khiến thu nhập của họ giảm mạnh. Trước khi có dịch vụ xem qua Internet, các tác giả kịch bản nhận được những khoản thù lao lớn từ tiền nhuận bút theo lượt chiếu - từ các phim và tập phim truyền hình chiếu lại trên truyền hình cáp.

Nhưng hiện nay, kịch bản phim được đánh giá dựa trên các thước đo như lượt nhấp vào một bộ phim hay một số truyền hình, hay liệu nó có lọt được vào "tốp" 10 xem nhiều nhất không, và những hãng cung cấp dịch vụ xem trực tuyến trong nhiều trường hợp chỉ trả cho tác giả một khoản phí cố định với rất ít thu nhập tăng thêm nếu có nhiều lượt xem - thường thấp hơn nhiều so với những gì họ nhận được từ một bộ phim chiếu rạp ăn khách.

Vào tháng 8.2022, WGA đã thắng kiện Netflix Inc. với lập luận rằng các tác giả kịch bản phim Bird Box đã bị lừa khi phải nhận thù lao thấp di Netflix (một trong những nền tảng chiếu phim trực tuyến lớn nhất) không chi trả mức thù lao tiêu chuẩn cho quyền phân phối phim, như họ sẽ phải làm nếu bộ phim ra rạp thành công thay vì được chiếu thẳng trên nền tảng này.

Còn 139 tựa phim nữa trên Netflix cũng được gộp vào phán quyết này. Theo đó hơn 200 tác giả thuộc WGA làm việc với các dự án đó sẽ nhận thêm phần nhuận bút 42 triệu đô la Mỹ chưa được chi trả từ công ty; WGA đang muốn đòi thêm 13,5 triệu đô la tiền lãi cho các khoản trả chậm đấy. Một tháng sau, trong một vụ khác không liên quan, WGA đã thắng phiên tòa trọng tài trước Amazon.com Inc. và đòi được cho 37 tác giả số tiền nhuận bút và tiền lãi tổng cộng bốn triệu đô la cho những bộ phim được phân phối trên nền tảng Prime của hãng này.

Ngày 7.3.2023, WGA nói 98,4% thành viên của họ đã nhất trí một danh sách mục tiêu để thương thảo, bao gồm tăng mức thù lao cơ bản, tiền nhuận bút theo lượt cao hơn, và tăng phần đóng góp của các xưởng phim vào quỹ lương hưu và bảo hiểm y tế.

Dù cả hai bên không cho biết chi tiết các đòi hỏi của WGA, các phán quyết ở tòa trọng tài gần đây cho thấy các xưởng phim sẽ mất hàng chục triệu đô la nếu đáp ứng những yêu cầu đó. “Chúng ta không định kiếm chuyện,” Meredith Stiehm, người đứng đầu bộ phận khu vực West Coast của WGA nói trong một bài phát biểu ở lễ trao giải nói trên. “Nhưng chúng ta cũng sẽ không để người khác ức hiếp mình."

Hợp đồng ba năm của WGA với các xưởng phim sẽ hết hạn vào ngày 1.5.2023 tới, Nếu hai bên không đạt được thỏa thuận, Hollywood sẽ đứng trước nguy cơ đóng cửa (tạm thời). Dù hầu hết các kịch bản được viết từ lâu trước khi bắt đầu quay phim, phần hội thoại thường được viết lại ngay khi quay, và các cảnh được quay lại (có thể là quay lại nhiều lần) cho tới khi đạo diễn và sếp xưởng phim hài lòng. Những chuyện đó đều không thể thiếu tác giả kịch bản.

Vì lịch làm việc của diễn viên, đạo diễn và đội ngũ sản xuất đã được lên trước nhiều tháng, thậm chí là nhiều năm, một cuộc đình công có thể khiến nhiều dự án phải hoãn lại hoặc hủy bỏ.

Lần gần đây nhất WGA đình công, năm 2007, là lần thứ năm trong lịch sử 90 năm của liên đoàn lao động này. Các tác giả đã đồng loạt "treo" bút trong 100 ngày, khiến nền kinh tế Los Angeles thiệt hại khoảng 2,5 tỉ đô la, theo ước tính của viện Milken và Los Angeles County Economic Development Corp.

Hàng chục chương trình ăn khách, bao gồm The Big Bang Theory, Desperate Housewives, Family Guy, The Office và The Simpsons, phải chiếu những mùa phim với ít tập hơn. Battlestar Galactica và Entourage bị hoãn chiếu, còn Big Shots và Bionic Woman bị hủy hẳn.

Tình cảnh bế tắc này vô tình lại giúp đẩy mạnh các chương trình truyền hình thực tế, vốn không bị phụ thuộc nhiều vào kịch bản.

Trong vụ đình công năm 2007, điểm tranh cãi chính là tiền nhuận bút cho đĩa DVD (bạn còn nhớ những chiếc đĩa đấy chứ?) và thù lao bán kịch bản cho các trang web video mà nghiệp hội gọi là “công nghệ mới nổi.”

Còn lần này, các "công nghệ mới nổi" chính là những hãng chiếu phim trực tuyến khổng lồ chẳng hạn Netflix hay Amazon Prime, và giới tác giả kịch bản muốn hưởng phần chia mà họ cho là xứng đáng.

Để không phải ngừng sản xuất, giám đốc các xưởng phim đã gom góp kịch bản và đẩy nhanh lịch quay, theo những nguồn tin nội bộ ngành cho biết. Nhưng những kịch bản phác thảo đấy có thể vẫn cần xem lại và hoàn chỉnh - và không có ai hỗ trợ được việc đó.

Nhưng không phải ai cũng như vậy: Michael De Luca, đồng chủ tịch xưởng phim Warner Bros., phát biểu vào ngày 3.3.2023 ở lễ trao giải Liên hoan phim Texas rằng cuộc đình công tạo cảm giác “chúng ta phải dự trữ kịch bản," nhưng với Warner, theo lời De Luca, mọi việc vẫn diễn ra bình thường.

“Chúng tôi không đồng ý làm vội vã để chuẩn bị cho cuộc đình công để rồi chấp nhận kịch bản hoặc phim chất lượng thấp,” De Luca nói.

Những cuộc thương thuyết của WGA sẽ là bối cảnh cho một nhóm nhiều ảnh hưởng khác, Nghiệp hội Đạo diễn Mỹ (DGA - Directors Guild of America), vốn có hợp đồng kết thúc vào ngày 30.6.2023 tới.

DGA đại diện cho 18 ngàn người, từ các giám đốc sân khấu của những phim ngân sách thấp cho tới các đạo diễn siêu sao, và trong lịch sử có phần đỡ nóng tính hơn WGA, tổ chức này mới chỉ một lần đình công từ khi thành lập vào năm 1936. Các đạo diễn hiện muốn có thu nhập cao hơn do chi phí sinh hoạt tăng, tiêu chuẩn an toàn trên trường quay tốt hơn, và đóng góp lớn hơn từ hãng phim vào bảo hiểm hưu trí và y tế, cũng như tăng thù lao từ dịch vụ xem trực tuyến.

“Đây hứa hẹn sẽ là một cuộc thương lượng hết sức thách thức,” chủ nhiệm phụ trách thương thuyết của DGA, Jon Avnet và giám đốc toàn quốc của nghiệp hội, Russell Hollander, nói trong một lá thư gửi các thành viên. “Nếu cần thiết, chúng ta sẽ phải chuẩn bị chiến đấu.”