Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Jerome Powell thừa nhận nền kinh tế Mỹ đang có dấu hiệu phân hóa theo hình chữ K. Tuy nhiên, trong buổi họp báo tuần trước, ông không đề cập đến vai trò của Fed trong quá trình hình thành sự phân hóa này, cũng như những hệ lụy về chính sách tiền tệ đi kèm.

Ông nói: “Nếu theo dõi các báo cáo tài chính hoặc cuộc gọi lợi nhuận của những công ty tiêu dùng lớn, nhiều bên đều nhận định nền kinh tế đang phân tầng rõ rệt. Người tiêu dùng thu nhập thấp gặp khó khăn, mua sắm ít hơn và chuyển sang sản phẩm giá rẻ hơn. Trong khi đó, nhóm thu nhập cao vẫn chi tiêu mạnh tay.”

Thực tế, chính sách lãi suất thắt chặt của Fed trong những năm gần đây đã góp phần tạo ra sự phân hóa đó. Mỗi lần Fed điều chỉnh lãi suất, tác động thường lan rộng và không nhắm vào nhóm dân cư cụ thể nào. Dù mục tiêu của họ là toàn dụng lao động và ổn định giá cả trên toàn quốc, thay đổi về lãi suất luôn ảnh hưởng đến từng hộ gia đình theo những cách khác nhau.

Một nghiên cứu của chi nhánh Fed tại Boston chỉ ra rằng, sau năm 2022, thời điểm Fed bắt đầu tăng mạnh lãi suất, chi tiêu thực tế bằng thẻ tín dụng của nhóm thu nhập thấp gần như chững lại. Ngược lại, tăng trưởng chi tiêu chủ yếu đến từ nhóm thu nhập cao.

Lãi suất thẻ tín dụng là kênh phản ánh rõ ràng nhất ảnh hưởng của chính sách tiền tệ, vì thường biến động nhanh theo lãi suất điều hành của Fed.

Một nhóm nghiên cứu khác đã sử dụng dữ liệu hợp đồng thẻ tín dụng để đo tác động trực tiếp của việc tăng lãi suất điều hành lên hành vi chi tiêu. Họ phát hiện rằng khi lãi suất thẻ tín dụng tăng thêm 1 điểm phần trăm, tổng chi tiêu bằng thẻ trong tháng kế tiếp giảm gần 9%. Nhưng mức giảm này không đồng đều. Người có dư nợ và điểm tín dụng thấp bị ảnh hưởng mạnh hơn gấp đôi mức trung bình. Trong khi đó, những người trả hết dư nợ hằng tháng hoặc có điểm tín dụng cao hầu như không bị ảnh hưởng.

Điều này dễ lý giải. Người vay vốn phải chịu chi phí lãi suất trực tiếp. Khi lãi suất tăng, khoản phải trả cho dư nợ cũ cũng tăng theo. Họ buộc phải chi nhiều hơn cho chi phí vay, hoặc cắt giảm chi tiêu mới. Ngược lại, người có điểm tín dụng cao, thường đi kèm thu nhập tốt và tài sản thanh khoản, vẫn tiếp tục chi tiêu hoặc thậm chí trả bớt nợ.

Về lý thuyết, Fed điều chỉnh lãi suất để làm giảm tổng cầu nhằm kiểm soát lạm phát. Nhưng trên thực tế, phần lớn sự sụt giảm đến từ nhóm hộ gia đình vốn đã hạn chế chi tiêu, tức nhánh bên dưới của chữ K.

Tác động phân hóa của chính sách tiền tệ cũng lan sang khu vực doanh nghiệp. Tuần trước, ông Powell nhận định rằng đầu tư vào AI, một động lực tăng trưởng quan trọng, không bị ảnh hưởng nhiều bởi lãi suất vì đây là khoản đầu tư dài hạn dựa trên kỳ vọng công nghệ. Nhận định này có phần hợp lý. Tuy nhiên, phần lớn đầu tư AI hiện đến từ các tập đoàn lớn như Amazon, Meta hay Google, những công ty gần như không sử dụng vốn vay.

Trong khi đó, nhiều nghiên cứu trước đây cho thấy các doanh nghiệp nhỏ, mới thành lập hoặc phụ thuộc vào tín dụng thường rất nhạy cảm với thay đổi lãi suất. Theo khảo sát của NFIB, kế hoạch chi tiêu vốn trong 6 tháng tới của các doanh nghiệp nhỏ hiện vẫn thấp hơn đáng kể so với trước đại dịch. Điều này cho thấy lãi suất cao đang khiến họ khó tiếp cận vốn mới. Tương tự như khu vực tiêu dùng, chính sách của Fed đang vô tình bóp nghẹt động lực tăng trưởng từ nhóm doanh nghiệp yếu thế.

Nền kinh tế hình chữ K vừa là hệ quả, vừa là đặc điểm của chính sách tiền tệ thắt chặt. Lãi suất là công cụ thô, không thể tinh chỉnh chính xác như các biện pháp tài khóa như đánh thuế hay phân phối lại thu nhập. Dù muốn, Fed cũng khó thể ngăn dòng tiền đổ vào AI hoặc bảo vệ nhóm thu nhập thấp. Việc tăng lãi suất thường khiến tăng trưởng chậm lại từ dưới lên, chứ không phải từ trên xuống.

Tất nhiên, việc Fed góp phần gây ra phân hóa không đồng nghĩa với việc cần cắt giảm lãi suất ngay lập tức. Lạm phát vẫn cao hơn mục tiêu, và tỉ lệ thất nghiệp còn thấp. Tuy nhiên, tăng trưởng chậm ở nhóm dưới cho thấy lãi suất hiện vẫn mang tính kiềm chế. Điều này đồng nghĩa Fed vẫn còn dư địa để nới lỏng dần. Khi lãi suất bắt đầu hạ, tiêu dùng và đầu tư có thể lan tỏa đều hơn trong nền kinh tế.