Nguyên nhân gốc rễ của vòng bế tắc này nằm ở xung đột đảng phái về chính sách và quy mô chi tiêu: Phe Dân chủ đòi phải gia hạn trợ cấp bảo hiểm theo Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Giá cả phải chăng (ACA) và rút lại các cắt giảm Medicaid; Phe Cộng hòa từ chối đưa những điều kiện chính sách đó vào một dự luật tạm thời, khiến hai bên rơi vào thế gài nhau không nhường.

Cơ chế khiến đóng cửa lặp lại là tính rời rạc của quy trình lập ngân sách liên bang: Chính phủ cần 12 dự luật appropriations hàng năm; Khi các dự luật chưa được ban hành vào ngày bắt đầu năm tài khóa (1.10), Quốc hội thường dùng các continuing resolutions (CR) để kéo dài hoạt động.

Khi các bên chính trị không thể nhất trí về một CR, xuất hiện funding gap và nhiều cơ quan phải đình chỉ hoạt động không thiết yếu. Lợi thế thủ tục ở Thượng viện - đặc biệt là yêu cầu 60 phiếu để chặn trì hoãn (cloture) - khiến bất kỳ bên thiểu số nhỏ nào cũng có thể kéo dài đàm phán, biến xung đột chính trị thành bế tắc tài chính.

Hậu quả thực tế: Hàng trăm nghìn nhân viên liên bang bị tạm nghỉ (furloughed) hoặc phải làm việc không lương; các báo cáo kinh tế quan trọng bị hoãn, khiến Fed và nhà đầu tư “bay trong mù”; Dịch vụ công như xử lý hộ chiếu, xét duyệt hồ sơ y tế, tiếp nhận hồ sơ thuốc mới đều đình trệ; và áp lực lên các bang, doanh nghiệp hợp đồng với chính phủ là rất lớn.

Văn phòng Quản lý Ngân sách (OMB) của Nhà Trắng từng đề nghị các cơ quan chuẩn bị phương án sa thải hàng nghìn nhân viên - điều chưa từng thấy quy mô như vậy trong lịch sử hiện đại - và dẫn tới các vụ kiện từ các công đoàn.

Quốc hội đã nỗ lực nhiều hướng để chấm dứt khủng hoảng, nhưng đều vướng vào động lực đảng phái và thủ tục. Thượng viện ghi nhận các cuộc đàm phán lưỡng đảng và đã thông qua (theo thủ tục) một dự luật tạm thời nhằm trả lương cho nhân viên bị nghỉ việc, khôi phục các khoản thanh toán liên bang và cấp ngân sách dài hạn cho vài cơ quan trọng yếu; Song để dự luật tiến tới bỏ phiếu cuối cùng cần vượt qua rào cản 60 phiếu, đồng thời Hạ viện phải thông qua trước khi gửi tới Tổng thống ký ban hành.

Một số Thượng nghị sĩ Dân chủ ôn hòa đã tách nhóm để ủng hộ thỏa hiệp tạm thời, giúp mở đường cho tiến trình lập pháp, trong khi các lãnh đạo Dân chủ vẫn kiên quyết đòi điều khoản mở rộng trợ cấp ACA trước khi chấp nhận thỏa thuận hoàn toàn.

Những nhọc nhằn của đàm phán thể hiện rõ: phe Cộng hòa, dù nắm đa số ở cả Hạ viện và Thượng viện, vẫn cần đa số siêu (siêu đa số 60 phiếu ở Thượng viện) để chặn thủ tục trì hoãn; Hạ viện lại bị chia rẽ giữa thành phần bảo thủ đòi cấp ngân sách dài hạn và những người chấp nhận biện pháp tạm thời.

Lãnh đạo Hạ viện đã phải tính tới việc triệu hồi nghị sĩ về Washington bằng thông báo trước 36 giờ để bỏ phiếu, trong khi một số dự thảo nhượng bộ của phe Dân chủ - như cam kết bỏ phiếu về gia hạn trợ cấp ACA vào giữa tháng 12 - chỉ tạm hài lòng một phần. Reuters, Bloomberg và các tờ báo lớn đã nhiều lần ghi nhận rằng chính sách y tế trở thành điểm nghẽn quyết định và thủ tục Thượng viện là rào cản kỹ thuật khiến giải pháp chính trị khó chốt nhanh.

Việc đóng cửa kéo dài là sản phẩm của sự kết hợp giữa tranh chấp chính sách mang tính hệ thống (ACA, Medicaid), chiến lược gây sức ép chính trị (đuổi nhân viên, cắt trợ cấp), và cấu trúc thủ tục lập pháp (yêu cầu 60 phiếu ở Thượng viện).

Việc chấm dứt khủng hoảng đòi hỏi hai điều đồng thời: (1) Nhượng bộ mang tính kỹ thuật - một biện pháp tạm thời đủ an toàn để mở cửa chính phủ ngay; (2) Cam kết chính trị để đưa các tranh luận chính sách lớn hơn (như trợ cấp y tế) vào khung thỏa thuận tiếp theo.

Trong ngắn hạn, con đường thực tế nhất vẫn là những thỏa hiệp tạm thời có kèm lộ trình tiếp tục đàm phán - và đó chính là điều Quốc hội đang cố gắng đạt tới.

(Tổng hợp từ Bloomberg và Reuters)