Nhu cầu tài chính cho chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam giai đoạn 2021-2030 có thể vượt 135 tỉ USD theo ngân hàng Thế giới. Để huy động nguồn lực này, việc tháo gỡ các vướng mắc thể chế đầu tư và tài chính là then chốt.

Theo chuyên gia Ngô Trí Long, cơ chế giá điện hiện chưa phản ánh đầy đủ chi phí đầu tư và rủi ro, khiến khu vực tư nhân khó tham gia. Hợp đồng mua bán điện thiếu ràng buộc dài hạn nên các dự án năng lượng tái tạo không đạt xếp hạng tín dụng đủ cao.

Báo cáo của ADB 2024 cho thấy chỉ 15% dự án điện tái tạo tiếp cận được vốn vay dài hạn ngoại tệ nhờ có bảo lãnh, còn lại phải vay đồng nội tệ với lãi suất cao hơn 3-5 điểm phần trăm. Thị trường trái phiếu xanh cũng chưa phát triển, chiếm chưa đến 0,1% tổng giá trị thị trường, trong khi tại Thái Lan, Malaysia hay Singapore tỉ lệ này đạt 5-6%.

Khung pháp lý cho tài chính xanh còn phân tán, thiếu luật khung về carbon, cơ chế trái phiếu xanh chưa hấp dẫn, chứng chỉ năng lượng tái tạo chưa rõ ràng. Khoảng trống trong việc dẫn dắt vốn Nhà nước cũng là thách thức lớn, trong khi mô hình ngân hàng Phát triển Xanh đã chứng minh hiệu quả tại Đức, Hàn Quốc và Anh.

Tại Diễn đàn Dầu khí và Năng lượng 2025, nhiều ý kiến kiến nghị luật hóa tài chính xanh, chuẩn hóa định mức đầu tư cho công nghệ mới, thiết kế hợp đồng mua bán điện linh hoạt và có cơ chế bao tiêu rõ ràng.

Ông Nguyễn Đức Hiển, phó trưởng ban Chính sách, Chiến lược Trung ương, nhấn mạnh cần thu hút tư nhân thông qua cơ chế đối tác công tư và cải cách toàn diện thị trường điện.

Từ góc độ doanh nghiệp, công ty Lọc hóa dầu Bình Sơn đề xuất hoàn thiện khung pháp lý ổn định cho các lĩnh vực then chốt như công nghệ thu hồi và lưu trữ carbon, nhiên liệu sinh học thế hệ mới, nhiên liệu hàng không bền vững. Doanh nghiệp cũng mong muốn có chính sách ưu đãi tín dụng xanh, miễn giảm thuế cho dự án đầu tư công nghệ sạch.

Chuyên gia Ngô Trí Long đề xuất thí điểm mô hình ngân hàng Năng lượng Quốc gia, do PetroVietnam phối hợp cùng các ngân hàng lớn và cơ quan quản lý thành lập.

Ngân hàng này sẽ cung cấp tín dụng dài hạn cho dự án năng lượng tái tạo, phát hành trái phiếu xanh huy động vốn quốc tế, đồng thời chia sẻ rủi ro qua quỹ bảo lãnh đầu tư năng lượng. Mô hình có thể học hỏi KfW của Đức hay Green Bank của Anh, nhưng cần bản địa hóa để phù hợp điều kiện Việt Nam.