Các đợt IPO đang chuẩn bị diễn ra. SpaceX được cho là đang lên kế hoạch phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng vào năm 2026, với khả năng huy động được hơn 30 tỉ USD. Anthropic cũng có những kế hoạch tương tự vào đầu năm, và các công tác chuẩn bị dường như đang được tiến hành để OpenAI lên sàn với mức định giá 1.000 tỉ USD vào nửa cuối năm 2026. Đây là những thời điểm đầy phấn khích, ít raà đối với những người tin rằng các công ty này sẽ định hình tương lai của chúng ta và xứng đáng với mức định giá hiện tại.

Nếu phấn khích như vậy thì có lẽ không ai muốn chờ đợi cả. Trong một thế giới mà các công ty chưa vội công chúng hóa lâu hơn nhiều so với trước đây, chắc chắn việc tìm cách để trở thành cổ đông của OpenAI sớm hơn nhà đầu tư khác là điều hoàn toàn hợp lý. Ngoài những con đường đầu tư hiện hữu như sở hữu gián tiếp qua cổ phiếu Microsoft và Nvidia (1), token trên Robinhood (2), hay sống tại Abu Dhabi và hy vọng được hưởng lợi từ công ty đầu tư công nghệ MGX (3), làm sao để sở hữu một phần của OpenAI, dù chỉ là một cổ phiếu? Các biên tập viên tại Bloomberg đưa ra câu hỏi đó, và mặc dù tôi không hoàn toàn bị thuyết phục về giá trị bền vững của OpenAI, nhưng thách thức vẫn là thách thức. Tôi sớm nhận ra mình đang dấn thân vào một cuộc hành trình gian truân kiểu Odyssey để khám phá xem liệu mình có thể làm được chính xác điều đó hay không.

Cơ hội tiếp cận, theo lý thuyết, qua ứng dụng và sàn giao dịch

Ban đầu, mọi chuyện có vẻ như sẽ dễ như ăn kẹo. Ngay trong hộp thư đến của tôi đã có sẵn một email gợi ý rằng tôi có thể bỏ qua các bên trung gian để sở hữu một cổ phiếu thực thụ trên EquityZen, một nền tảng giao dịch công ty tư nhân. Tôi điền vào các biểu mẫu, xác thực địa chỉ email và bắt đầu tìm kiếm OpenAI trên nền tảng này.

Mọi thứ đều trông đầy hy vọng. Cho đến khi tôi truy cập vào trang của OpenAI. Trang web này đánh giá các cổ phiếu dựa trên “điểm thị trường”, tính toán dựa trên mức độ phổ biến và hoạt động giao dịch gần đây, cùng một vài yếu tố khác. Với OpenAI, mức độ phổ biến cực kỳ cao: 98/100. Tuy nhiên, chỉ số hoạt động giao dịch lại là 0/100. Hoàn toàn không có bất kỳ giao dịch nào gần đây. EquityZen cho biết họ đang “làm việc với các cổ đông có nhu cầu bán”. Có điều họ vẫn chưa làm việc được với đủ số lượng người bán cần thiết. Tôi đành chấp nhận nhấn nút “nhận thông báo khi có thương vụ tiếp theo”. Tôi ngờ rằng đây chỉ là một cách nói tránh cho câu “đừng có mà mong đợi.”

Về mặt tích cực, EquityZen giỏi trong việc gieo rắc hy vọng. Giờ đây, tôi thường xuyên nhận được email giới thiệu về hàng loạt công ty thú vị “đang có mặt trên sàn giao dịch của EquityZen.” Khốn nỗi, chẳng có công ty nào trong số đó là cái tên thú vị mà tôi thực sự muốn.

Tiếp theo, tôi thử vận may với Hiive, sàn giao dịch thứ cấp khác dành cho những người có tài sản ròng ít nhất 1 triệu USD (không tính nhà ở), hoặc thu nhập từ 200.000 USD trở lên. Một lần nữa, sau khi tốn bao công sức chụp ảnh hộ chiếu và xác minh danh tính, tôi có khởi đầu đầy triển vọng: Hiive có hẳn một trang riêng dành cho OpenAI. Tiếc thay, tôi lại sớm va phải những rào cản quen thuộc. OpenAI hiện ra với “0 danh mục rao bán”, “0 lệnh đặt mua” và một ghi chú chỉ ra rằng “nền tảng Hiive hiện không hỗ trợ các giao dịch liên quan đến OpenAI”. Ít ra họ cũng trung thực.

Hóa ra, có khá nhiều nền tảng giống vậy, và tất cả đều có những rào cản tương tự nhau. Tôi đã thử Nasdaq Private Market, nơi niêm yết giá cổ phiếu là 785,73 USD nhưng lại chẳng có cổ phiếu nào để bán (thật bất ngờ làm sao). Một người bạn gợi ý tôi thử Saxon Weber, một công ty môi giới và ngân hàng đầu tư tập trung vào thị trường thứ cấp. Tôi đăng ký, lật đến trang của OpenAI và nhập yêu cầu của mình: Mua một cổ phiếu, với mức định giá 770 USD/cổ phiếu (mức giá niêm yết) cho tổng giá trị lô cổ phiếu là 770 USD. Để có thể tiến xa hơn trên con đường đầy thú vị này, tôi phải điền vào một biểu mẫu khảo sát dành cho khách hàng mới, trong đó có những câu hỏi mà tôi hoàn toàn không thể trả lời như thời gian làm việc của mình tại OpenAI. Tôi thử hỏi chatbot: Liệu tôi có thể chỉ mua đúng một cổ phiếu OpenAI thay vì bán chúng không? Không có phản hồi. Sau đó, tôi nhận được một email cảm ơn vì đã “quan tâm tìm hiểu giá cổ phiếu và/hoặc quyền chọn của OpenAI.” Vậy là cũng có chút kết quả, dù chủ yếu nó chỉ là thêm một minh chứng cho thấy nhu cầu đang vượt xa nguồn cung. Coi như xong.

Công bằng mà nói, các nền tảng này cho biết họ bị trói chân trói tay. Hiive lưu ý rằng OpenAI không cho phép giao dịch thứ cấp và họ vẫn đang duy trì trao đổi với công ty này với hy vọng tình hình sẽ thay đổi khi thời điểm IPO cận kề. Một đại diện tại Saxon Weber đã gọi lại cho tôi và lịch sự xác nhận rằng hiện tại họ không thể bán cho tôi một cổ phiếu nào; trong khi đó, EquityZen từ chối bình luận và Nasdaq Private Market cũng không phản hồi yêu cầu đưa ra ý kiến.

Quan hệ cá nhân

May mắn là tôi có các mối quan hệ. Tôi bắt đầu với Baillie Gifford, đơn vị quản lý quỹ tăng trưởng có trụ sở tại Edinburgh, một trong những cái tên lừng lẫy nhất trong giới đầu tư công ty tư nhân tại Anh và cũng là đơn vị quản lý quỹ Scottish Mortgage Investment Trust trị giá 12 tỉ bảng Anh (16 tỉ USD). Quỹ này tuy không nắm giữ OpenAI, nhưng lại sở hữu rất nhiều cổ phiếu Nvidia và gần đây đã đầu tư 91 triệu bảng vào Anthropic (4). Họ cũng nắm giữ một lượng cổ phần rất đáng kể tại SpaceX. Chắc chắn Tom Slater, người đồng quản lý quỹ, sẽ phải biết ai đó quen biết với những nhân vật liên quan chứ?

Tôi cũng gửi tin nhắn cho tất cả những người quen trong giới đầu tư vốn tư nhân mà mình biết. Nhân dịp Kurt Björklund, chủ tịch điều hành của Permira, một trong những quỹ vốn cổ phần tư nhân lớn nhất thế giới, có mặt tại studio để ghi hình cho một tập podcast “Merryn Talks Money”, tôi đã hỏi liệu ông ấy có thể tìm cho tôi một cổ phiếu được không. Sau khi ông ấy thôi cười vì cái sự thật trớ trêu rằng một người suốt ngày ra rả về bong bóng AI lại đang khao khát sở hữu một phần của OpenAI, ông ấy trả lời rằng Permira không nắm giữ cổ phiếu OpenAI do công ty không đầu tư theo kiểu nắm giữ cổ phần thiểu số. Ông ấy gợi ý tôi nên tìm đến một trong những nền tảng giao dịch. “Thử Hiive xem sao?”, ông ấy nói. Tôi đáp lại, có lẽ là thôi vậy.

"Thế rồi tôi nhận được email từ một người bạn ở New York. “Thử Robinhood xem”, email viết, kèm giải thích: Các token đó chắc chắn phải được bảo chứng bằng thứ gì đó chứ. Người bạn còn gửi kèm email trực tiếp của một nhân vật khá cấp cao ở đó mà tôi hy vọng là có thể cho lời khuyên. Nhưng không phải vậy. Các token này “là các sản phẩm phái sinh và được Robinhood bảo chứng trong một thực thể có mục đích đặc biệt (SPV), nơi nắm giữ các trái phiếu chuyển đổi của OpenAI.: Vì vậy, vẫn không có cổ phiếu thực thụ nào cả. Gợi ý khác của người bạn là Forge Global. Trang web của Forge cung cấp thông tin hữu ích rằng OpenAI là một trong những công ty được xem nhiều nhất của họ (SpaceX cũng nằm trong danh sách này). Cuối cùng, tôi nhận được phản hồi rằng Forge không có bất kỳ cổ phiếu OpenAI nào, kèm theo lời nhắn rằng đây là “một cái tên rất khó để tiếp cận.” Làm ơn nói chuyện gì mà tôi chưa biết đi.

Còn ARK thì sao?

Tiếp theo: những người của Cathie Wood. Suy cho cùng, ARK Invest chính là nơi nắm giữ một trong những vị thế đầu tư vào OpenAI lớn nhất được biết đến hiện nay. Có lẽ, đây là cách để moi được một cổ phiếu như yêu cầu đặt ra của các đồng nghiệp báo chí chăng?

Câu trả lời là: Không.

Robert Kamentsev, giám đốc tài chính của ARK Venture Fund, phản hồi bằng một lời từ chối lịch sự nhưng khá kiên quyết. Ông cho biết, dù việc chuyển nhượng một phần cổ phiếu nhỏ lẻ có thể tồn tại trên lý thuyết, nhưng về mặt thực tế, nó đòi hỏi phải có có người phê duyệt, tùy chỉnh lại giấy tờ và đòi hỏi sự phối hợp của nhiều bên liên quan. Ngoài ra còn có gánh nặng về quản lý hành chính phát sinh, nên “chi phí để quản lý một nhà đầu tư chỉ muốn mua một cổ phiếu duy nhất sẽ lớn hơn bất kỳ lợi ích nào mang lại.” Tôi không chắc Robert có hiểu vấn đề theo đúng tinh thần tôi diễn đạt hay không, nhưng thôi, cứ tiếp tục vậy.

Một tia hy vọng le lói

Ngay khi cuộc tìm kiếm tưởng chừng như vô vọng, hóa ra những nhà quản lý tại Scottish Mortgage có các mối quan hệ có thể giúp. Họ gửi cho tôi danh sách các môi giới thứ cấp thường cung cấp các thương vụ cho họ, không hẳn là về OpenAI, nhưng là về những công ty tư nhân mà bạn chắc chắn đã từng nghe tên. Một bước đột phá. Tôi tiếp tục gửi thêm hàng loạt email: tới Hiive (lần nữa), Saxon Weber (biết đâu đấy), William Blair, Setter Capital và JBG VC.

Và rồi một hướng đột phá khác! À, ít nhất là có vẻ như vậy. Trước khi các nhà môi giới thứ cấp phản hồi, có tin nhắn đến từ California. Một người bạn trong giới vốn cổ phần tư nhân có thể sắp xếp việc mua cổ phiếu OpenAI thông qua một SPV (thực thể mục đích đặc biệt). Mức đầu tư tối thiểu: 1 triệu USD.

Đây là một tiến triển đầy phấn khích. Tôi giải thích về hạn mức chi phí hạn hẹp của một nhà báo, liệu có cấu trúc nào khả thi để chứa được một cổ phiếu duy nhất thay vì một tấm vé trị giá bảy con số không? Anh ấy đồng ý đi hỏi lại. Tôi không quá hy vọng, và điều đó thật may mắn vì khi anh ấy phản hồi, mức tối thiểu đã vọt lên thành 25 triệu USD. Tôi không chắc những người này có thể được gọi là "người bán có thiện chí" hay không.

Và thế là chúng ta ở đây: Tôi vẫn không sở hữu cổ phiếu nào. Không có môi giới thứ cấp nào mà Baillie Gifford giới thiệu đưa ra được điều gì mới mẻ. Tôi không cảm thấy mình được săn đón, hay nói cách khác, là chẳng làm nên trò trống gì. Chắc chắn, tôi có lẽ có thể huy động được 25 triệu USD cổ phiếu OpenAI. Thậm chí là 1 triệu USD vào một ngày đẹp trời. Tuy nhiên, tôi không thể nào tìm mua nổi dù chỉ một cổ phiếu.

Có lẽ như vậy lại tốt hơn. Dù ngành vốn cổ phần tư nhân có nói với bạn điều gì đi nữa, đầu tư vào các công ty chưa niêm yết không dành cho những người yếu tim (5). Rất khó để thực hiện ở quy mô nhỏ, và điều này cũng hợp lý thôi. Khi không có nền tảng dịch vụ niêm yết, chi phí sẽ cao và khối lượng giao dịch thấp, đặc biệt là khi cách duy nhất để mua, như với OpenAI, dường như là thông qua một SPV. Mọi người đều cần giao dịch số lượng lớn (bán sỉ) để có lãi.

Ngay cả khi bạn có thể gia nhập, không ai hứa rằng bạn sẽ có thể bán lại. Không có gì đảm bảo rằng những cái tên như OpenAI và Anthropic sẽ thực sự lên sàn. Chuyện gì sẽ xảy ra nếu bong bóng AI vỡ tan? Và nếu họ có lên sàn, cũng chẳng có gì chắc chắn họ sẽ được định giá ở mức 1.000 tỉ USD.

Với tất cả những điều đó, có lẽ thứ cuối cùng bạn muốn lúc này là một cổ phiếu OpenAI. Chẳng bao lâu nữa nó sẽ niêm yết, và cùng với đó là sự minh bạch và mức vốn hóa mà thị trường chứng khoán có thể cung cấp. Khi đó, bạn có thể mua và bán tùy thích. Không cần 25 triệu USD, không cần SPV, không cần xác minh danh tính gắt gao và quan trọng nhất, không cần đến các sản phẩm phái sinh.

Chú thích:

(1) Microsoft nắm giữ 27% cổ phần sau đợt tái cấu trúc năm 2024, trong khi Nvidia đã đồng ý đầu tư tới 100 tỉ USD vào năm 2025 để tài trợ cho việc mở rộng trung tâm dữ liệu của OpenAI, gần như đảm bảo rằng chip của họ sẽ chạy bên trong đó.

(2) Mặc dù bạn không thể mua cổ phiếu thực thụ qua Robinhood Markets Inc., nhưng vào tháng 7, công ty môi giới này đã phát hành một số token quảng bá cho OpenAI và SpaceX. Các token này đại diện cho cổ phiếu theo cách được "hỗ trợ bởi quyền sở hữu của Robinhood trong một SPV", nơi được cho là nắm giữ cổ phần trong OpenAI. Đó là một dạng đầu tư gián tiếp nhưng không hoàn toàn giống như việc sở hữu cổ phiếu thực sự. OpenAI chắc chắn không nghĩ vậy. Công ty lưu ý rằng bất kỳ việc chuyển nhượng vốn sở hữu thực sự nào cũng cần có sự chấp thuận của ban quản lý, điều mà chắc chắn là chưa hề được cung cấp.

(3) MGX là công ty đầu tư công nghệ được thành lập bởi Mubadala, quỹ đầu tư quốc gia của Abu Dhabi. Các quỹ khác nắm giữ cổ phiếu bao gồm Sunrise Innovation Fund, Softbank, Thrive Capital và một vài quỹ thuộc hệ thống Fidelity.

(4) Quỹ tín thác này không phải là một nơi tồi để bắt đầu nếu bạn muốn tiếp cận lĩnh vực AI.

(5) Cũng cần lưu ý rằng đầu tư vào các công ty tư nhân không giống như đầu tư vốn cổ phần tư nhân (private equity). Có rất nhiều thứ "mạo danh là vốn cổ phần tư nhân trên thị trường hiện nay," Björklund nói với tôi. Đừng nhầm lẫn việc sở hữu những cổ phần nhỏ trong các công ty chưa niêm yết khổng lồ với mô hình kinh doanh truyền thống là sở hữu toàn bộ một công ty và nỗ lực để làm nó tốt hơn. Mô hình sau thực sự hiệu quả. Mô hình trước đi kèm với rất nhiều rủi ro: Bạn không có quyền kiểm soát công ty, có rất ít sự minh bạch và thường là gần như không có tính thanh khoản.