Thị trường tài chính đang bị ám ảnh bởi AI, trong khi công chúng ngày càng lo ngại về nguy cơ mất việc và áp lực giảm tiền lương. Tuy nhiên, với Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), mối quan tâm này gần như chưa hiện diện. Không phải vì các nhà hoạch định chính sách cho rằng AI không quan trọng, mà vì họ chưa rõ tác động của công nghệ này sẽ diễn ra như thế nào, và cũng không có công cụ phù hợp để định hình kết quả.

Tuần trước, khi Amazon cắt giảm hàng ngàn nhân sự và vốn hóa thị trường của Nvidia tăng vọt lên 5.000 tỉ USD, Chủ tịch Fed Jerome Powell đã được hỏi về AI trong buổi họp báo sau quyết định chính sách mới nhất. Ông nói: “Có nhiều công ty đã thông báo ngừng tuyển dụng hoặc bắt đầu cắt giảm nhân sự. Phần lớn trong số đó nói về AI và khả năng của nó. Chúng tôi đang theo dõi xu hướng rất sát sao.”

Và đó là tất cả những gì ông chia sẻ.

Thực tế, AI đang tạo ra những tác động trái chiều ở cấp độ vĩ mô. Sự lạc quan của Phố Wall đối với cổ phiếu AI đang nới lỏng các “điều kiện tài chính”, yếu tố mà Fed phải cân nhắc khi điều chỉnh lãi suất. Cùng lúc, làn sóng đầu tư mạnh vào phần mềm và thiết bị AI đang thúc đẩy tổng cầu. Ngược lại, thị trường lao động lại chững lại do sa thải và tâm lý e ngại tuyển dụng, khi các doanh nghiệp chờ xem AI sẽ thay đổi hoạt động và nhu cầu nhân sự ra sao.

Cho đến nay, những biến động đó vẫn chưa đủ rõ ràng để dẫn tới một điều chỉnh chính sách tiền tệ. Trên lý thuyết, nếu thị trường chứng khoán sôi động và đầu tư vào AI tăng, Fed có thể cân nhắc nâng lãi suất. Nhưng nếu thị trường việc làm suy yếu, thì lại là tín hiệu ngược lại. Vì vậy, “theo dõi sát sao” có vẻ là lựa chọn hợp lý nhất vào lúc này.

Tuy nhiên, Fed sẽ không thể giữ thái độ này quá lâu. Tác động của AI có thể phân thành hai chiều: Quy mô và bản chất. Nó có thể nhỏ hoặc lớn, tích cực hoặc tiêu cực. Nếu ảnh hưởng chỉ ở mức nhỏ, Fed vẫn có thể xử lý dù gặp khó khăn trong việc phân tích tín hiệu từ thị trường. Nhưng nếu tác động đủ lớn, mục tiêu kép của Fed là toàn dụng lao động và lạm phát ở mức 2% sẽ trở nên rất khó đạt được, thậm chí là bất khả thi.

Không có gì ngạc nhiên khi giới chuyên gia chưa đạt đồng thuận về tương lai của AI. Nhưng nếu giả định đây là một công nghệ mang tính cách mạng, như điện, năng suất có thể tăng thêm khoảng 1 điểm phần trăm mỗi năm trong nhiều thập kỷ. Điều này sẽ đẩy lãi suất trung hòa thực (r-star) lên cao hơn, đồng thời giúp chi phí sản xuất giảm và lạm phát đi xuống. Khi đó, Fed sẽ cần giảm lãi suất chính sách, nhưng không nhiều bằng mức giảm của lạm phát.

Ngay cả khi chỉ có vậy, việc phản ứng vẫn không hề đơn giản. Và đó mới chỉ là một kịch bản tích cực, với năng suất tăng, lực lượng lao động dịch chuyển việc làm suôn sẻ và kinh tế ổn định. Nếu mọi chuyện không diễn ra như vậy, tình hình sẽ phức tạp hơn nhiều.

Cuộc cách mạng AI có thể khiến một nhóm lớn lao động mất việc trong thời gian ngắn, thay vì giúp toàn bộ người lao động làm việc hiệu quả hơn. Mặc dù những dự đoán bi quan tương tự từng sai trong các cuộc cách mạng công nghệ trước đây, AI lại trực tiếp nhắm đến việc thay thế con người bằng tự động hóa, và có thể lan rộng nhanh hơn, mạnh hơn.

Nếu tiền lương giảm, thất nghiệp tăng và bất bình đẳng gia tăng khi lực lượng lao động bị chia cắt giữa nhóm được AI hỗ trợ và nhóm bị AI thay thế, Fed sẽ đối mặt với áp lực hành động. Nhưng hành động bằng cách nào? Lãi suất ngắn hạn, công cụ duy nhất của họ, không đủ sức để xử lý những thay đổi mang tính cấu trúc như vậy. Fed có thể tạo ra lạm phát, nhưng không thể tạo thêm lương thực hay tạo ra việc làm cho những người bị AI bỏ lại phía sau.

Một rủi ro khác là khả năng các tập đoàn công nghệ và AI sẽ có quyền định giá vượt trội. Tôi không cho rằng điều đó sẽ xảy ra. Nếu một hệ sinh thái AI mã nguồn mở được hình thành, nó có thể hạn chế độc quyền và thúc đẩy cạnh tranh. Nhưng hiện tại, lợi thế về mạng lưới và quy mô vẫn đang nghiêng về phía những ông lớn. Kết quả cuộc đua này sẽ định hình tương lai kinh tế. Và Fed chỉ có thể đứng ngoài quan sát.

Về cơ bản, Fed giỏi trong việc điều hành vĩ mô ngắn hạn. Nhưng AI đang đặt ra nhiều rủi ro vượt ngoài khả năng dự báo của Fed. Công nghệ này có thể khuếch đại các chu kỳ kinh tế: Nếu doanh nghiệp có thể nhanh chóng cắt giảm nhân sự trong suy thoái nhờ AI, nền kinh tế sẽ càng dễ rơi vào lao dốc. Nếu chuỗi cung ứng do AI thiết kế gặp sự cố bất ngờ, hậu quả có thể nghiêm trọng hơn, và sẽ ít người đủ năng lực để xử lý. Điều tương tự cũng đúng với thị trường tài chính. Khi các mô hình giao dịch được huấn luyện bằng dữ liệu quá khứ và không minh bạch với con người, một cú sốc như AI có thể khiến hệ thống lệch hướng, rối loạn nhanh và sâu hơn. Cú sập tiếp theo có thể là cú sập lớn nhất lịch sử.

Có thể bạn cho rằng tôi lo xa, nhưng việc điều chỉnh lãi suất liên bang là không đủ. Để đối phó với kịch bản AI tiêu cực, cần một bộ chính sách toàn diện hơn, từ mạng lưới an sinh mạnh để bảo vệ lao động bị thay thế, đến quy định thông minh để kiểm soát thị trường, cải cách thuế để giảm bất bình đẳng, và chính sách lao động giúp người dân chuyển nghề dễ dàng hơn. Quan trọng nhất là một hệ thống giáo dục không chỉ đào tạo trước khi đi làm, mà còn đồng hành cùng người lao động suốt cả cuộc đời.

Nếu mọi chuyện diễn biến theo chiều hướng xấu, Fed chắc chắn sẽ bị quy trách nhiệm. Nhưng sự thật là AI quá lớn để một ngân hàng trung ương có thể tự mình giải quyết. Công nghệ này cần đến những chính trị gia dám nghĩ, dám làm. Nếu bạn thấy có ai như vậy, xin hãy cho tôi biết.