Ngành logistics đang đóng vai trò trụ cột trong nền kinh tế Việt Nam, với tốc độ tăng trưởng 14–16% mỗi năm và quy mô thị trường lên tới 40–42 tỉ USD. Tuy nhiên, chi phí logistics hiện chiếm tới 16–18% GDP và phát thải carbon ở mức cao, đặc biệt từ vận tải đường bộ. Trong bối cảnh cam kết phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) tại COP26, chuyển đổi sang logistics xanh không chỉ là xu hướng mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc.

Tại tọa đàm “Chính sách tài chính phát triển logistics xanh” ngày 31.7, nhiều chuyên gia và doanh nghiệp nhất trí rằng: tài chính xanh không chỉ là động lực, mà còn là điều kiện tiên quyết để chuyển đổi. Việc đầu tư vào xe điện, container thông minh, kho bãi tiết kiệm năng lượng hay nền tảng quản lý số hóa đều đòi hỏi nguồn lực rất lớn. Với phần lớn doanh nghiệp logistics Việt Nam là vừa và nhỏ, thiếu vốn và thiếu cơ chế hỗ trợ là rào cản chính.

Ông Trần Thanh Hải, phó cục trưởng cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), nhận định rằng logistics xanh sẽ giúp doanh nghiệp tăng sức chống chịu trước biến động toàn cầu và đáp ứng các quy định quốc tế mới, đặc biệt là cơ chế điều chỉnh thuế carbon (CBAM) của liên minh châu Âu. Những khoản đầu tư vào công nghệ xanh không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giúp doanh nghiệp tiết giảm chi phí dài hạn, trong bối cảnh giá nhiên liệu không ngừng biến động.

Việt Nam có lợi thế hạ tầng giao thông ngày càng hoàn thiện và thương mại điện tử phát triển bùng nổ, với quy mô thị trường bán lẻ 2024 dự kiến đạt 25 tỉ USD, tăng 20% so với năm trước. Đây là cơ hội để logistics xanh bứt phá nếu được hậu thuẫn bởi các chính sách tài chính mạnh mẽ và đồng bộ.

Tuy nhiên, hiện tại chính sách hỗ trợ còn manh mún, thiếu khung tổng thể. Tín dụng xanh, ưu đãi thuế, bảo lãnh vay vốn hay quỹ đổi mới công nghệ vẫn chỉ ở mức thí điểm hoặc tiếp cận khó khăn. “Chuyển đổi xanh không thể tự thân vận hành nếu thiếu đi những cú hích đủ lực từ nhà nước,” bà Vũ Thị Ánh Hồng, phó tổng biên tập tạp chí Kinh tế – Tài chính, nhấn mạnh.

Một điển hình đang thúc đẩy logistics xanh là cảng Quốc tế Long An. Với vị trí chiến lược phía Nam, nơi chiếm gần một nửa lưu lượng hàng hóa cảng biển cả nước, đơn vị này đang đầu tư mạnh vào hạ tầng xanh và số hóa. Tuy nhiên, theo bà Ngô Thị Thanh Vy, phó tổng giám đốc cảng, các khoản đầu tư vào phương tiện thân thiện với môi trường và hệ thống quản lý phát thải số hóa là rất lớn. Nếu không có cơ chế tài chính hiệu quả, việc hiện thực hóa chiến lược xanh chỉ dừng lại ở kế hoạch.

Về phía nhà nước, ngành hải quan đang là một trong những bên đi đầu về chuyển đổi số. Ông Đào Duy Tám, trưởng ban Giám sát quản lý về hải quan, cho biết gần như toàn bộ doanh nghiệp (99,56%) đã thực hiện thủ tục hải quan điện tử. Ngoài ra, việc ứng dụng AI, IoT, blockchain và dữ liệu lớn vào kiểm tra hàng hóa đang giúp giảm thời gian thông quan, tiết kiệm chi phí và giảm phát thải, một nền tảng cho logistics xanh.

Doanh nghiệp lớn trong ngành như tập đoàn ITL cũng đang đặt chuyển đổi số và phát triển bền vững làm hai trụ cột chiến lược. Với hệ thống phần mềm quản lý hiện đại và nền tảng logistics số VELA, công ty đã số hóa toàn bộ chuỗi vận hành, từ đội xe đến kho bãi. Ông Tony Anh, phó tổng giám đốc ITL, cho biết đơn vị đặt mục tiêu đạt doanh thu 1 tỉ USD vào năm 2028 và sẽ tiếp tục đầu tư vào công nghệ và nhân sự chất lượng cao để dẫn đầu thị trường.

Các chuyên gia cho rằng, để đạt được mục tiêu này không thể thiếu một hệ sinh thái tài chính thống nhất, với sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ có liên quan như Tài chính, Xây dựng, Nông nghiệp và Môi trường, cùng các địa phương. Một khung chính sách tổng lực, từ ưu đãi thuế đến tín dụng xanh và quỹ hỗ trợ đổi mới công nghệ, là chìa khóa để logistics Việt Nam xanh hóa thành công và nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.