Khi nhắc đến xe điện (EV), phương tiện ngày càng phổ biến trên toàn cầu, hầu hết người ta vẫn nghĩ đến Tesla, công ty xe điện đang dẫn đầu thế giới. Nhưng Elon Musk đang còn đó một đối thủ cạnh tranh không ngờ đang tiến rất gần ông. Tại các thị trường mới nổi như Brazil, Israel, và Thái Lan, chiếc EV bán chạy nhất không phải Tesla, mà là của BYD, hãng xe Trung Quốc đang ngày càng mở rộng độ phủ của họ trên các cung đường trải khắp từ Sydney đến Delhi, thậm chí cả Montevideo, Uruguay.

Trong quý I.2023 vừa qua, công ty có trụ sở tại Thâm Quyến đã soán ngôi hãng xe bán chạy nhất nước này từ Volkswagen AG, một cuộc đảo chiều ngoạn mục nếu biết rằng Volkswagen đã thống trị thị trường Trung Quốc ít nhất từ năm 2008, khi bắt đầu có dữ liệu từ trung tâm Nghiên cứu và công nghệ xe hơi Trung Quốc.

Một lý do quan trong dẫn đến điều này: Trong quý I.2023, BYD chiếm 39% doanh số xe EV mới (gồm xe thuần điện lẫn xe lai - hybrid), tương đương 12% doanh số tất cả xe chở khách cá nhân tại Trung Quốc, nước hiện là thị trường xe hơi lớn nhất thế giới, theo dữ liệu từ hiệp hội Xe hơi chở khách Trung Quốc. BYD vẫn đang tiếp tục mở rộng ra quốc tế với tốc độ chóng mặt. Dù chưa vào được Mỹ vì lý do chính trị, hãng xe Trung Quốc mới đây đã hiện diện tại Mexico, Tây Ban Nha, và Anh.

Tháng 6.2023 này, họ đang có kế hoạch thử sức ở Ý, với tiệc ra mắt ở Turin, nơi khai sinh hãng xe Fiat. Sau khi xuất khẩu những mẫu EV đầu tiên sang Na Uy vào năm 2021, BYD hiện đang bán hàng từ Singapore đến Thụy Điển - một kỳ công với một thương hiệu hàng tiêu dùng Trung Quốc.

“Dù xét theo bất cứ tiêu chuẩn nào, BYD đã đi từ số không lên một trong những công ty xe hơi lớn nhất thế giới,” theo lời cựu giám đốc Tesla Steve Westly, hiện là đối tác quản lý của Westly Group, một hãng đầu tư vào các công ty năng lượng và phương tiện giao thông giai đoạn đầu. “Một số người bảo BYD giống Tesla hơn cả Tesla.”

Được điều hành bởi sáng lập kiêm chủ tịch Wang Chuanfu, BYD (viết tắt của “Build Your Dream” - Tự xây giấc mơ của bạn) là điển hình cho giấc mơ Trung Quốc của chủ tịch Tập Cận Bình: Khôi phục lại tầm vóc vĩ đại của quốc gia này, bao gồm vai trò trung tâm trong các vấn đề kinh tế thế giới. Với thị trường tới thời điểm này gồm 53 nước và vùng lãnh thổ khắp thế giới, BYD hiện là gã khổng lồ EV ít được nhắc đến nhất.

Dải sản phẩm của BYD ăn khách tại Trung Quốc lẫn nước ngoài nhờ chủng loại xe đa dạng, kiểu dáng bắt mắt, vận hành êm ả với giá phải chăng. Mẫu hatchback điện mới nhất của họ, “Seagull” (thuộc dòng sản phẩm Ocean, gồm mẫu siêu mini Dolphin) có giá khởi điểm chỉ 10.400 đô la Mỹ, với động cơ 55 kilowatt và pin 30 kilowatt/giờ, chiếc xe chạy được khoảng 300 km cho mỗi lần sạc, với tốc độ tối đa 128 km/giờ.

Cao hơn là mẫu Han, đặt theo tên triều nhà Hán của Trung Quốc cổ đại, thuộc dòng sản phẩm Dynasty, có giá khởi điểm 32.800 đô la Mỹ. Ngoài ra, hãng còn có mẫu SUV siêu cao cấp Yangwang U8, với giá đặt trước khoảng 154 ngàn đô la.

Một trong những lợi thế bán hàng lớn nhất của BYD là giá bán, có được nhờ chiến lược tích hợp theo chiều dọc. Ban lãnh đạo công ty thấy rằng việc tự sản xuất linh kiện giúp kiểm soát chi phí tốt hơn, và làm ra xe giá rẻ hơn. Không như nhiều hãng sản xuất xe hơi khác, BYD tự làm pin (họ hiện là hãng sản xuất pin lớn thứ hai thế giới) và linh kiện bán dẫn, giúp tránh được rối loạn chuỗi cung ứng, vốn đã gây thiệt hại cho nhiều công ty khác trong suốt đại dịch Covid-19.

Tại trụ sở rộng mênh mông của BYD ở ngoại ô Thâm Quyến, hàng chục ngàn nhân viên làm việc ở vài chục tòa nhà văn phòng và nhà máy, họ di chuyển trên một hệ thống đường sắt nội bộ do công ty tự xây dựng. Ký túc xá công nhân bố trí dọc theo hàng rào khuôn viên, và một bảo tàng lớn ghi danh hàng trăm kỹ sư và thành tựu tài chính của công ty. Một bức tường có biểu đồ tăng trưởng doanh thu đột ngột tăng gần như thẳng đứng, từ zero vào năm 1995 lên 424 tỉ NDT (60 tỉ đô la Mỹ) vào năm 2022.

BYD bán được 1,86 triệu xe EV mới trong năm ngoái, nhiều hơn bốn năm trước cộng lại. Nhân lực trên toàn cầu của họ tăng gấp đôi, lên 570.060, nhiều hơn khoảng 200 ngàn người so với tổng nhân công của hãng xe số một thế giới Toyota. Năm 2022 cũng đánh dấu mức tăng mạnh doanh số quốc tế của BYD, vốn chỉ mới xuất khẩu xe EV từ năm 2021.

Dù BYD đang mở rộng nhanh chóng ở nước ngoài, 75% doanh thu của họ từ Trung Quốc, nơi có doanh số bán xe hơi đang chậm lại. Trong lúc đó, Tesla chỉ có không đầy một nửa doanh thu từ Mỹ, còn Toyota chỉ có 1/4 doanh thu từ Nhật Bản. Năm nay, BYD đặt mục tiêu bán 3,7 triệu chiếc xe thuần điện và hybrid. Để so sánh, Tesla cho biết họ có thể sản xuất hai triệu xe EV vào năm 2023. Nhưng BYD đã bắt đầu đuổi kịp công ty của Musk trong mảng xe thuần điện.

BYD, được hậu thuẫn bởi Berkshire Hathaway của tỉ phú Warren Buffett, đã trở thành nhà sản xuất xe sạch hàng đầu ở Brazil, Colombia, Israel, và Thái Lan. Tại những nước này, họ tăng trưởng nhanh hơn BMW và Renault, lẫn các hãng xe đồng hương như Zhejiang Geely Holding và Hozon New Energy trong quý I.2023, theo số liệu của BloombergNEF. Tại Úc, Ấn Độ, và New Zealand, họ nằm trong số năm hãng xe EV hàng đầu.

Michael Barnden, giáo viên về hưu đang sống tại Adelaide, Úc, vào tháng 11.2022 đã chuyển sang dùng một chiếc BYD Atto 3, một mẫu SUV gia đình năm chỗ. Năm nay 74 tuổi, Barnden không xa lạ gì với xe sạch, do bốn năm trước ông từng mua một chiếc Hyundai Ioniq (xe hybrid). Khi đọc các tính năng của chiếc Atto 3, gồm ghế có sưởi và tầm lái 480 km, ông bèn mua ngay một chiếc. “Cảm giác lái rất thoải mái,” ông nói. “Tôi thật sự phải kiếm lý do để có cớ ngồi vào xe.”

Tại New Zealand, chiếc Atto 3 được hiệp hội nhà báo chuyên về xe “Motoring Writers’ Guild” bình chọn là “Xe của năm” trong năm 2022. Đây là lần đầu tiên một thương hiệu Trung Quốc giành giải này, theo chủ tịch MWG Richard Bosselman. Mẫu xe của BYD đã đánh bại 11 đối thủ khác trong vòng chung kết, gồm Model Y của Tesla, EV6 của Kia và mẫu Polestar 2. “BYD có thể là gương mặt mới tại đây, nhưng họ đã ngay lập tức tạo được ảnh hưởng mạnh mẽ,” Bosselman nói.

Cách đó nửa vòng trái đất, tại Uruguay, xe điện BYD cũng được lòng khách hàng như Facundo Fernandez, tài xế taxi ở Montevideo. Anh quyết định mua chiếc BYD đầu tiên, mẫu xe nhỏ gọn chạy xăng F3 vì nó rẻ hơn các thương hiệu khác từ phương Tây. Fernandez, 35 tuổi, mua chiếc e6 của BYD vào năm 2017 vì nó được giảm 50% cho phí ra biển dành cho xe taxi chạy điện.

“Xăng ở Uruguay rất đắt,” Fernandez nói. Nếu mỗi lần sạc pin tốn khoảng 500 peso (13 đô la Mỹ) và đi được khoảng 400 km, thì một bình xăng đầy có giá 2.500 đến 3.000 peso. Anh cho biết có thể sẽ mua một mẫu BYD lớn hơn trong năm sau để hành khách được thoải mái hơn. “Các thương hiệu Trung Quốc cạnh tranh được do có cùng tính năng mà giá thì mềm hơn,” Fernandez nói. 

Quá trình vươn lên của BYD vẫn còn thiếu một thị trường quan trọng: Dù họ có bán xe bus điện tại Mỹ, họ vẫn chưa có kế hoạch tiến vào thị trường xe cá nhân ở nước này. Đạo luật giảm lạm phát của tổng thống Mỹ Joe Biden có điều khoản miễn giảm thuế tới 7.500 đô la Mỹ cho khách mua xe điện, với điều kiện chiếc xe được làm tại Mỹ. Stella Li, phó chủ tịch điều hành và giám đốc hoạt động Bắc Mỹ của BYD, cho biết công ty không cần phải tham gia mọi thị trường, mà chỉ cần những thị trường mà họ đã sẵn sàng.

BYD đang được nhiều chính quyền từ châu Âu tới Đông Nam Á mời gọi. Công ty đang thương lượng với nhà chức trách về khả năng xây dựng một nhà máy ở Pháp, theo báo Les Echos đưa tin tháng 5.2023, dẫn một nguồn giấu tên từ chính phủ Pháp. Một trang web của Việt Nam tháng trước cũng cho biết BYD có kế hoạch sản xuất EV ở nước này, dẫn lại các trao đổi tại Hà Nội giữa phó thủ tướng Việt Nam Trần Hồng Hà cùng nhà sáng lập Wang của BYD.

BYD hiện đang xây dựng các nhà máy sản xuất ở nước ngoài tại Thái Lan, và cân nhắc mở sản xuất ở Philippines và Indonesia. Tại Brazil, Ford Motor đang thương lượng bán lại một trong những nhà máy của họ tại bang Bahia cho BYD. “Những gì họ đã làm được tại đây trong một thời gian ngắn thật đáng kinh ngạc,” cựu giám đốc Tesla Westly nói.

- Hỗ trợ đưa tin bởi Yvonne Yue Li, Ken Parks, Craig Trudell và Chunying Zhang

Lời cuối: BYD hiện chiếm 39% doanh số xe điện (EV) và xe lai (hybrid) tại Trung Quốc trong quý I.2023. Kể từ khi bắt đầu xuất khẩu xe cá nhân từ năm 2021, BYD hiện đang bán hàng tại 53 quốc gia và vùng lãnh thổ.