Khi tổng thống Donald Trump sử dụng thuế quan như là vũ khí chính trong chính sách giảm thâm thủng thương mại của Mỹ, không ít người cho rằng đây sẽ là cú đánh chí mạng vào nền kinh tế dựa vào xuất khẩu như Trung Quốc. 

Phân tích của Bloomberg Economics cho thấy, biên lợi nhuận công nghiệp bình quân toàn ngành tại Trung Quốc năm 2024 là 14,8%. Trong khi đó, mức thuế trung bình mà hàng Trung Quốc đang phải chịu khi xuất sang Mỹ hiện lên tới 40%. Điều này có nghĩa là phần lớn doanh nghiệp không có đủ “vùng đệm lợi nhuận” để hấp thụ được mức thuế cao như vậy.  

Đáng chú ý, xứ sở cờ hoa là đối tác mua hàng giá trị nhất, mang về gần 439 tỉ USD cho nền thương mại Trung Quốc năm 2024. 

Tuy nhiên, thực tế đang cho thấy một câu chuyện khác. Dù xuất khẩu sang Mỹ đã giảm sâu – riêng tháng 5 sụt gần 35% sau khi Mỹ công bố loạt thuế mới, và giảm tiếp 16% trong tháng 6 – tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc vẫn tăng 5,9% trong nửa đầu năm 2025. 

Câu trả lời nằm ở việc định lại tuyến lưu chuyển hàng hóa, nói cách khác là đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Nhìn vào dữ liệu Bloomberg, có thể thấy từ khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung nổ ra năm 2018, lượng hàng từ Trung Quốc chảy qua khu vực ASEAN đã tăng gấp đôi trong giai đoạn 2018-2024, từ 20,4 tỉ USD lên 42,8 tỉ USD. Tương tự, giá trị hàng Trung Quốc qua Việt Nam cũng tăng từ 8 tỉ USD lên 15,7 USD cùng giai đoạn. 

“May mắn cho các nhà xuất khẩu Trung Quốc, nhu cầu từ các nền kinh tế khác đã giúp bù đắp phần lớn thiệt hại từ Mỹ,” Lynn Song – kinh tế trưởng khu vực Trung Quốc đại lục của tập đoàn tài chính ING – nhận định.  

Trung Quốc cũng đang thay đổi cơ cấu hàng xuất khẩu từ các mặt hàng giá rẻ sang nhóm sản phẩm công nghệ cao. Trong nửa đầu năm, các mặt hàng như pin lithium, chip, xe điện và linh kiện máy móc ghi nhận mức tăng trưởng hai con số, trong khi các ngành như dệt may, nội thất hay đồ chơi gặp nhiều khó khăn vì dễ bị thay thế.

Tuy vậy, không phải mọi chiến lược đều an toàn về lâu dài. Mỹ bắt đầu công khai đưa ra nghi ngờ rằng hàng Trung Quốc đang chuyển khẩu qua nhiều nước ASEAN, trong đó có Việt Nam, nhằm tránh thuế xuất khẩu qua Mỹ. 

Theo viện nghiên cứu Lowy Institute (Úc), nếu hiểu nghĩa đen của từ “chuyển khẩu” là tính theo giá trị hàng hoá, khoảng 30% giá trị nhập khẩu của Trung Quốc vào Việt Nam được hấp thụ bởi Việt Nam, 17% là giá trị có nguồn gốc từ các nước khác, được Trung Quốc nhập vào để gia công hoặc lắp ráp trước khi xuất sang Việt Nam. Phần còn lại – hơn 50% – là hàng Trung Quốc được đưa vào quốc gia chữ S, sau đó được tái xuất sang các thị trường khác, trong đó có Mỹ. Cách phân tích này cho thấy không phải toàn bộ hàng Trung Quốc vào Việt Nam đều có mục đích "lách thuế" vào Mỹ. 

Dù vậy, theo đánh giá của Goldman Sachs, chừng nào tăng trưởng toàn cầu còn ổn định và sức mua tiêu dùng vẫn hiện hữu, “hàng hóa Trung Quốc – với lợi thế cạnh tranh đáng kể – vẫn sẽ tìm được đường đi”.