Từ đầu tháng 8, Mỹ chính thức áp dụng bảng thuế đối ứng mới đối với hàng hóa từ nhiều đối tác thương mại, trong đó mức thuế dành cho hàng có xuất xứ từ Việt Nam giảm đáng kể từ 46% xuống còn 20%.

Dù được xem là một bước tiến tích cực, đặc biệt với các ngành như đồ gỗ, da giày và dệt may, nhưng chính sách mới cũng bộc lộ hàng loạt thách thức với chuỗi cung ứng và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt.

Trong bối cảnh Việt Nam là nền kinh tế có độ mở lớn và xuất khẩu giữ vai trò chủ lực, việc Mỹ thay đổi chính sách thuế có ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng. Đặc biệt, với Mỹ là thị trường xuất khẩu trọng điểm, quyết định thuế mới tạo ra cả cơ hội lẫn sức ép buộc doanh nghiệp phải nâng cao tỉ lệ nội địa hóa và minh bạch chuỗi cung ứng.

Ngành gỗ được đánh giá là lĩnh vực có khả năng thích ứng tốt với thuế 20%, nhờ tỷ lệ nội địa hóa cao và chiến lược chia sẻ chi phí với đối tác nhập khẩu. Ông Nguyễn Chánh Phương, phó chủ tịch hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP.HCM cho biết, Mỹ hiện chiếm tới 56% tổng kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ Việt Nam và ngành vẫn duy trì đơn hàng ổn định dù chính sách thuế thay đổi.

Tuy nhiên, không phải ngành nào cũng có nội lực như vậy. Ngành thủy sản, đặc biệt là tôm, đang gặp khó khăn chồng chất do trước đó đã phải gánh mức thuế chống bán phá giá hơn 35% và sắp tới là thuế chống trợ cấp. Với chi phí sản xuất cao hơn đối thủ như Ecuador hay Ấn Độ, cộng thêm áp lực "thuế chồng thuế", nhiều doanh nghiệp lo ngại sức cạnh tranh sẽ suy giảm mạnh trong thời gian tới.

Ngành dệt may cũng không đứng ngoài cuộc khi chiếm vị trí hàng đầu về kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ và sử dụng khoảng 3 triệu lao động. Dù mức thuế 20% không quá bất lợi so với các nước cạnh tranh như Trung Quốc hay Ấn Độ, nhưng việc chi phí tăng sẽ ảnh hưởng đến giá thành và sức mua của thị trường. Việt Nam hiện mới nội địa hóa được 50-60% nguyên phụ liệu, đồng nghĩa doanh nghiệp phải đầu tư mạnh mẽ vào sản xuất trong nước để tận dụng cơ hội chuyển đơn hàng từ các quốc gia bị áp thuế cao hơn.

Đáng chú ý, ngành điện tử đứng trước nguy cơ chịu thiệt hại lớn nhất, với mức thiệt hại dự kiến lên tới 15 tỉ USD nếu hàng hóa bị xếp vào diện trung chuyển từ Trung Quốc và áp thuế 40%. Ngành này hiện có kim ngạch xuất khẩu hơn 41 tỉ USD nhưng tỉ lệ nội địa hóa chỉ đạt 25-35%, khiến nhiều sản phẩm không vượt qua các tiêu chí xuất xứ khắt khe của Mỹ. Các tập đoàn FDI lớn như Samsung, LG, Intel đang đối mặt rủi ro trong chuỗi cung ứng gia công, lắp ráp.

Tương tự, ngành cơ khí và thiết bị máy móc có thể mất khoảng 6,3 tỉ USD do phụ thuộc linh kiện nhập khẩu và hệ sinh thái công nghiệp phụ trợ yếu. Ngành đồ nội thất cũng đứng trước nguy cơ mất 6 tỉ USD xuất khẩu do tỉ lệ nội địa hóa thấp và lo ngại bị xếp vào nhóm hàng trung chuyển vì một số doanh nghiệp từng sử dụng bán thành phẩm từ Trung Quốc.

Trước tình hình trên, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần tận dụng thời điểm này để đẩy mạnh tái cấu trúc chuỗi cung ứng, đầu tư vào công nghiệp hỗ trợ, tăng tỉ lệ nội địa hóa và chủ động minh bạch hóa xuất xứ hàng hóa. Theo tiến sĩ Nguyễn Tú Anh, nguyên vụ trưởng Vụ Tổng hợp Ban Kinh tế Trung ương (nay là Ban Chính sách - Chiến lược Trung ương), nếu toàn khu vực ASEAN cùng chịu mức thuế xấp xỉ 20%, Việt Nam có thể cùng các nước hình thành chuỗi sản xuất thay thế vai trò của Trung Quốc. 

Dù rủi ro hiện hữu, đây cũng có thể là cơ hội để Việt Nam củng cố vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu nếu biết tận dụng chính sách, đàm phán linh hoạt và chuyển đổi mô hình sản xuất.