Khi một công nghệ đột phá xuất hiện, nó có thể khiến hàng triệu việc làm trở nên dư thừa, đồng thời tạo ra những vị trí mới, đôi khi thú vị và mang lại giá trị cao hơn. Tuy nhiên, cách nhìn lạc quan này thường bỏ qua một thực tế quan trọng: nhiều công việc giản đơn đang bị thay thế lại từng đóng vai trò như bước đệm khởi đầu sự nghiệp. Đây là những vị trí dành cho người lao động thiếu kinh nghiệm, chưa thể đảm nhiệm trách nhiệm lớn nhưng cần cơ hội tiếp cận ngành để phát triển.

Hiện nay, các công việc đầu vào đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi làn sóng công cụ trí tuệ nhân tạo thế hệ mới. Những vị trí này thường xoay quanh các nhiệm vụ đơn giản, ít rủi ro như tóm tắt tài liệu, tổng hợp dữ liệu hoặc lập trình cơ bản, những việc mà ChatGPT, Claude, Gemini hay các nền tảng tương tự đều có thể xử lý chỉ trong vài giây.

Sự xuất hiện của AI đang khiến nhiều sinh viên mới tốt nghiệp cảm thấy lo lắng. Họ đang nỗ lực tìm kiếm công việc đầu tiên, nhưng AI có thể khiến mục tiêu đó trở nên xa vời hơn. Tỉ lệ thất nghiệp tại Mỹ trong nhóm người có bằng đại học từ 22 đến 27 tuổi đã tăng lên 5,8% vào tháng 3, theo Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York, mức cao nhất trong bốn năm và cao hơn đáng kể so với trung bình toàn quốc. Nhiều người cho rằng AI là nguyên nhân chính.

Truyền thông liên tục đưa tin cảnh báo về một “ngày tận thế việc làm” hay “cuộc tàn sát trong giới văn phòng.” Những dự báo u ám này được nhiều chuyên gia trong ngành ủng hộ, bao gồm Dario Amodei, giám đốc điều hành công ty phát triển Claude là Anthropic. Ông từng phát biểu vào tháng 5 rằng AI có thể xóa sổ một nửa số công việc văn phòng đầu vào trong vòng năm năm tới.

Liệu tình hình có thực sự nghiêm trọng đến mức đó? Bloomberg News đã phân tích dữ liệu từ các công ty xử lý bảng lương và phân tích thị trường lao động, đồng thời phỏng vấn những người đang trực tiếp đối mặt với làn sóng thay đổi, từ nhà sáng lập startup, giám đốc các tập đoàn công nghệ lớn đến chuyên gia huấn luyện nghề nghiệp. Sau đây là những gì chúng tôi ghi nhận.

Dữ liệu cho thấy điều gì?

AI tạo sinh, công nghệ có khả năng tạo ra nội dung dựa trên dữ liệu huấn luyện khi được cung cấp câu hỏi, đang phát triển nhanh chóng và làm thay đổi bản chất của nhiều công việc đầu vào. Ngay cả khi công nghệ này chỉ khiến 1/5 số việc làm dành cho sinh viên mới tốt nghiệp biến mất trong vòng năm năm tới, tác động của nó đến cả một thế hệ lao động trẻ và toàn bộ nền kinh tế vẫn sẽ rất lớn.

Sự bùng nổ của AI lại xảy ra đúng thời điểm nền kinh tế Mỹ đang chững lại, khiến việc tách biệt ảnh hưởng giữa hai yếu tố này trở nên phức tạp hơn. Một số tổ chức nghiên cứu đã cố gắng làm rõ mối liên hệ đó. Hãng tư vấn Oxford Economics ước tính rằng 85% mức tăng tỉ lệ thất nghiệp tại Mỹ kể từ giữa năm 2023, từ 3,5% lên hơn 4%, đến từ nhóm lao động mới gia nhập thị trường. Các nhà nghiên cứu cho rằng AI có thể là một phần nguyên nhân, bởi tỉ lệ thất nghiệp đã tăng mạnh trong nhóm lao động trẻ ở các ngành như khoa học máy tính, nơi công nghệ AI đang được ứng dụng mạnh mẽ. Trong khi đó, số lượng việc làm dành cho lao động lớn tuổi trong cùng lĩnh vực lại tăng nhẹ trong cùng kỳ.

Công ty phân tích thị trường lao động Revelio Labs nhận thấy số lượng tin tuyển dụng cho các vị trí đầu vào tại Mỹ đã giảm khoảng 35% kể từ tháng 1.2023. Những công việc có nguy cơ bị AI thay thế thường bị ảnh hưởng nặng nề hơn. Revelio thu thập dữ liệu từ website doanh nghiệp và phân tích mô tả công việc để ước tính mức độ công việc mà AI có thể đảm nhận. Kết quả cho thấy các vị trí dễ bị thay thế như quản trị cơ sở dữ liệu và kiểm thử phần mềm ghi nhận mức sụt giảm mạnh hơn nhiều so với các công việc ít bị ảnh hưởng như quản lý hồ sơ y tế hoặc quan hệ công chúng.

Việc ứng dụng AI không đồng nghĩa với việc tất cả doanh nghiệp đều điều chỉnh kế hoạch tuyển dụng. Nền tảng xử lý bảng lương Gusto cho biết phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Mỹ đang thử sử dụng AI cho biết họ chưa nhận thấy tác động đáng kể nào đến lực lượng lao động. Tuy nhiên, khi xem xét kỹ hơn các ngành đi đầu trong ứng dụng AI, có thể thấy nhiều tín hiệu đáng lo ngại. Các nhà nghiên cứu tại trang tuyển dụng Indeed phát hiện rằng số tin tuyển dụng cho vị trí đầu vào trong ngành công nghệ đã giảm 36% từ năm 2020 đến 2025.

Thay vào đó, nhà tuyển dụng đang tìm kiếm nguồn lao động có nhiều kinh nghiệm hơn. Tỉ lệ tin tuyển dụng trong ngành công nghệ yêu cầu ứng viên phải có ít nhất 5 năm kinh nghiệm đã tăng trong cùng kỳ. Điều này cho thấy các doanh nghiệp đang nâng tiêu chuẩn đầu vào của ngành khi công cụ AI dần có thể tự thực hiện những nhiệm vụ giản đơn, từng là lý do các vị trí cấp thấp tồn tại.

Brendon Bernard, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Indeed, cho biết AI có thể làm thay đổi nhiều lĩnh vực văn phòng khác, bao gồm tài chính hoặc pháp lý. “Số lượng tin tuyển dụng trong các lĩnh vực này cũng đang giảm, nhưng chưa xuất hiện sự thay đổi rõ ràng về yêu cầu kinh nghiệm,” ông nói. “Chỉ ở những ngành dẫn đầu về AI, như công nghệ, chúng tôi mới thấy yêu cầu kinh nghiệm thay đổi rõ rệt kể từ năm 2023.” Một lý do có thể là vì các công ty công nghệ đang nhanh chóng áp dụng AI để tự động hóa công việc vốn dành cho nhân viên cấp thấp hoặc vì nhân viên có kinh nghiệm, nếu tích hợp công cụ AI, sẽ trở nên giá trị hơn.

Một báo cáo mới từ tổ chức nghiên cứu thị trường lao động phi lợi nhuận Burning Glass Institute, do giáo sư Joseph Fuller thuộc Trường Kinh doanh Harvard đồng tác giả, đã chỉ ra một nghịch lý: AI tạo sinh có thể làm mất đi cơ hội đầu vào ở một số ngành nghề, nhưng lại mở rộng khả năng tiếp cận ở những ngành khác. Báo cáo chỉ ra rằng mỗi công việc có độ phức tạp khác nhau. Một số công việc như quản lý dự án yêu cầu tích lũy kỹ năng theo thời gian, bắt đầu từ những nhiệm vụ đơn giản rồi khó dần lên. Những công việc khác, như phỏng vấn tín dụng, lại đòi hỏi kiến thức chuyên môn ngay từ đầu và không quá cần tích lũy kỹ năng theo thời gian. AI có thể làm ảnh hưởng đến nhóm công việc đầu tiên bằng cách tự động hóa những nhiệm vụ đơn giản, khiến việc gia nhập ngành trở nên khó khăn hơn. Nhưng ở nhóm thứ hai, công nghệ này có thể giúp người lao động học kỹ năng cần thiết nhanh hơn, từ đó hạ thấp rào cản đầu vào.

Khi Burning Glass Institute phân tích các tin tuyển dụng, họ phát hiện các thay đổi này đã bắt đầu xảy ra. “Chúng tôi nhận thấy một sự thay đổi lớn trong yêu cầu về kinh nghiệm của các vị trí tuyển dụng thực tế. Điều đó cho thấy xu hướng này giờ đây không còn chỉ là lý thuyết nữa,” chủ tịch tổ chức nghiên cứu Matt Sigelman cho biết. “Nhu cầu tuyển dụng nhân sự cấp thấp cho những công việc yêu cầu trình độ đại học đang giảm, trong khi nhu cầu với ứng viên giàu kinh nghiệm hơn cho cùng vị trí lại đang tăng.”

AI phát triển nhanh đến mức nào?

Các phiên bản AI tạo sinh mới nhất có thể xử lý các vấn đề phức tạp theo từng bước, hoàn thành chuỗi nhiệm vụ và phân tích lượng dữ liệu lớn hơn nhiều so với thời điểm ChatGPT ra mắt vào tháng 11.2022. Những bước tiến này giúp AI có thể nghiên cứu, đọc và phân tích văn bản pháp lý, và sửa lỗi phần mềm. AI có thể nhận diện hình ảnh, tài liệu PDF, biểu đồ và ảnh chụp màn hình. Trong một số trường hợp, các nền tảng có thể viết mã phần mềm suốt nhiều giờ liền mà không cần sự can thiệp của con người, như với Claude Opus 4 của Anthropic.

Google Workspace, Microsoft Teams và nhiều phần mềm năng suất khác đã tích hợp AI tạo sinh, trong khi nhiều công ty cũng phát triển các công cụ AI nội bộ sử dụng dữ liệu và hệ thống riêng. Một số doanh nghiệp còn đang xây dựng các AI agents không chỉ xử lý được thông tin mà còn có thể thay mặt người dùng thực hiện hành động như gửi email hoặc đặt lịch hẹn. Các agent này đang được thử nghiệm và triển khai trong vai trò chăm sóc khách hàng, điều phối tuyển dụng và trợ lý điều hành.

Các nhà tuyển dụng nói gì?

Gần hai phần ba lãnh đạo doanh nghiệp Mỹ được LinkedIn khảo sát gần đây cho rằng AI sẽ đảm nhận một phần các công việc thủ công đơn điệu của nhân viên cấp thấp.

Kỳ vọng này đang đặt ra thách thức lớn cho quá trình đào tạo nhân sự. “Tôi thật sự lo lắng vì những vị trí cấp thấp trước đây là nền tảng để đào tạo nhân viên,” Sara Mauskopf, đồng sáng lập kiêm giám đốc điều hành nền tảng công nghệ chăm sóc trẻ Winnie với 25 nhân viên, chia sẻ. “Đây từng là một tình huống đôi bên cùng có lợi, vì doanh nghiệp cần người làm những việc đó, nên sẵn sàng dành thời gian để đào tạo và hướng dẫn họ.”

Hiện tại, AI đã có thể xử lý cả những nhiệm vụ phức tạp hơn như thu thập dữ liệu, viết nội dung cơ bản hay nghiên cứu thị trường. Điều này khiến các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ, khó lựa chọn phương án tuyển dụng những nhân viên mới cần nhiều thời gian đào tạo, nhất là khi họ đang tìm cách tiết kiệm chi phí.

Giám đốc điều hành Anthropic, ông Amodei, dự báo rằng sự phát triển nhanh chóng của các mô hình ngôn ngữ lớn sẽ sớm tạo ra một bước ngoặt. Khi các nhà quản lý hiểu rõ tiềm năng của AI, họ sẽ hành động nhanh chóng: dừng tuyển dụng nhân sự cấp thấp, không thay thế người nghỉ việc và cuối cùng là thay thế hoàn toàn các tầng lớp nhân viên này bằng AI. Theo ông, sự thay đổi sẽ diễn ra từ từ rồi bất ngờ tăng mạnh.

Vậy đây có phải là dấu chấm hết cho việc làm đầu vào?

Daron Acemoglu, giáo sư tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) và là nhà kinh tế từng đoạt giải Nobel, tỏ ra hoài nghi về khả năng AI có thể phát triển nhanh chóng và toàn diện như Amodei và nhiều người khác dự đoán, đặc biệt là trong việc tự động hóa hoàn toàn các công việc đầu vào.

Acemoglu thừa nhận rằng AI có thể giúp tăng năng suất, nhưng ông cho rằng bản chất của công việc đầu vào luôn là sự kết hợp thay đổi liên tục giữa tương tác thực tế, trí tuệ xã hội và cảm xúc, khả năng phán đoán và ứng biến. “Dù AI đang là tâm điểm của mọi câu chuyện, công nghệ này vẫn chủ yếu chỉ làm tốt những công việc bán tự động,” ông nói. “Khi gặp phải tình huống hoàn toàn bất ngờ, AI sẽ không xử lý tốt được.”

Ngoài các giới hạn kỹ thuật, Acemoglu còn cảnh báo rằng các công ty có thể đang làm suy yếu năng lực dài hạn của chính mình nếu dựa dẫm quá nhiều vào công nghệ tự động hóa và cắt giảm nhân sự cấp thấp. “Các doanh nghiệp đang tự bắn vào chân mình,” ông nói. “Người lao động cần thực hiện những nhiệm vụ đơn giản để tích lũy kinh nghiệm, cả với ngành nghề họ đang theo đuổi lẫn với các công việc phức tạp hơn trong tương lai.”

Một số công ty vẫn tiếp tục đầu tư vào hệ thống đào tạo nhân sự đầu vào để đảm bảo tăng trưởng dài hạn, ngay cả khi họ đang nỗ lực tiết kiệm chi phí nhờ ứng dụng AI. Trong đó có ServiceNow, nhà cung cấp phần mềm doanh nghiệp. “Nếu bạn bỏ qua nấc thang này trong lực lượng lao động, dù chỉ một năm, bạn sẽ mất cơ hội xây dựng đội ngũ lãnh đạo như mong muốn trong ba, bốn hay năm năm tới,” Jacqui Canney, giám đốc nhân sự của ServiceNow, cho biết. Năm nay, hơn 22% nhân viên mới của công ty là người mới vào nghề, và bà Canney cho biết sẽ duy trì tỉ lệ này. Bà cho rằng nhóm lao động này có chi phí nhân sự tương đối thấp và có thể nhanh chóng phát huy hiệu quả.

Các hệ thống tích hợp AI hiện nay cũng đang hỗ trợ nhân viên cấp thấp thích nghi nhanh hơn bằng cách tóm tắt các tương tác với khách hàng trước đó, hiển thị tài liệu liên quan và hỗ trợ chuẩn bị cuộc họp. Bà Canney nhấn mạnh rằng việc đề bạt lãnh đạo từ nội bộ vừa rẻ hơn, vừa hiệu quả hơn so với tuyển dụng nhân sự cấp cao từ bên ngoài.

Aneesh Raman, giám đốc tại LinkedIn, từng viết bài bình luận trên báo New York Times hồi tháng 5 với tiêu đề: “Tôi là lãnh đạo LinkedIn. Tôi thấy nấc thang sự nghiệp đang vỡ vụn từ những bậc đầu tiên.” Raman nói với Bloomberg News rằng thách thức hiện nay không phải là giữ nguyên các vị trí đầu vào như trước đây, mà là thiết kế lại chúng để người lao động có thể tập trung nhiều hơn vào các nhiệm vụ phức tạp, những phần việc cần đến con người như thể hiện sự đồng cảm và giao tiếp khéo léo. Đồng thời, các trường đại học cũng cần trang bị cho sinh viên đầy đủ kỹ năng để xử lý công việc ở cấp cao hơn. “Đây chính là lúc các nhà giáo dục cần trang bị cho người lao động mới những kỹ năng trình độ cao để đảm nhiệm các công việc ở cấp cao hơn,” ông nói.

Một số tổ chức đang thử nghiệm mô hình mới nhằm đảm bảo thế hệ lao động kế tiếp có thể tiếp cận cơ hội việc làm, điển hình như Kode With Klossy, tổ chức phi lợi nhuận chuyên dạy lập trình. Năm nay, họ đã hợp tác với hai công ty AI để triển khai chương trình thử nghiệm, chủ động sàng lọc ứng viên và chi trả toàn bộ chi phí đào tạo ban đầu, giúp các startup thiếu nguồn lực dễ dàng tiếp nhận nhân sự trẻ.

Đội ngũ chương trình sẽ phụ trách khâu tìm kiếm ứng viên, rà soát hồ sơ và xét tuyển vòng đầu, để các startup chỉ cần lựa chọn từ một danh sách rút gọn. Giám đốc điều hành Osi Imeokparia cho biết bà kỳ vọng mô hình này sẽ được nhân rộng. “Chúng tôi đã thực hiện phần việc khó,” bà nói. “Chương trình khá thành công và hiện chúng tôi đang suy nghĩ phiên bản tiếp theo sẽ như thế nào.”